Usljed uticaja srpskih vlasti na medije, kao i povoljnom političkom okruženju, RT – nekadašnji „Russia Today” – koristi beogradsko dopisništvo za prilagođavanje narativa Kremlja prije proširivanja na područje jugoistočne Evrope, naveli su Reporteri bez granica (RSF) u svom izvještaju.
Međunarodna organizacija usredređena na zaštitu novinara i slobode medija zatražila je od Evropske unije (EU) i država članice da pozovu Srbiju na odgovornost jer je, kako je navedeno, domaćin fabrike laži Vladimira Putina.
Reporteri bez granica navode da su septembra 2024. od RT-a zatražili komentar u vezi sa misijom balkanskog biroa i odnosu sa ruskim vlastima.
„Sjedište u Moskvi uputilo je sarkastičan odgovor – da je RT Balkan osnovan u namjeri da se nerviraju Reporteri bez granica”, navodi RSF.
Ta organizacija je ukazala da provokativan i, kako je ocijenjeno, politički odgovor pokazuje da se RT pozicionira kao antiteza organizaciji koja brani slobodne, nezavisne i pluralističke medije.
„Takođe otkriva da RT ne želi da otkrije informacije o ciljevima ili odnosu sa vlastima, koje bi nezavisni medij – što taj ruski medij tvrdi da jeste, trebalo da bude u mogućnosti da pruži”, navodi RSF.
Ukazuju i da se, zbog RT Balkan, vojna propaganda Kremlja širi unutar granica EU.
„U Srbiji, državi okruženoj članicama EU i zemljama kandidatima, ruski narativi priređuju se za lokalnu publiku prije nego što se distribuiraju širom regiona. Ta fabrika laži se mora zatvoriti. Unija i države članice moraju Srbiju, koja teži da se pridruži, smatrati odgovornom za olakšavanje rada propagandne mašine Vladimira Putina. Potrebno je da primijene sistemska rješenja za zaštitu evropskog informacionog prostora i podrže objektivno i istinito izvještavanje kao garanciju prava građanima na informisanje”, ističe Pavol Salaj, koji je u RSF-u zadužen za Evropu i Balkan.
“Kosovo je Srbija”
U izvještaju Reportera bez granica navodi se da se RT, od osnivanja u Moskvi 2015, razvio u mrežu televizijskih kanala, internet siteova i naloga na društvenim mrežama – koji objavljuju sadržaje usklađene sa propagandom Kremlja na engleskom, španskom, francuskom, arapskom, njemačkom i ruskom.
„RT Balkan je zvanično pokrenut 15. novembra 2022. Kao servis za online emitovanje i multimedijalna stranica na srpskom jeziku, proklamovani cilj mu je da pruži alternativnu perspektivu u vezi sa regionalnim i svjetskim događajima – uz planove da pokrene televizijski kanal do 2024”, navodi RSF.
Ukazano je da dopisništvo RT Balkan nije najnoviji regionalni biro tog emitera. Precizirano je da su biroi već otvoreni u više od dvadeset gradova – Washingtonu, Parizu, Londonu, Jerusalimu i Berlinu. RSF navodi da je 2023. otvoren i biro u Alžiru – što se tumači kao strategija za jačanje prisustva u Africi.
Urednica Margarita Simonjan motive za dolazak u Srbiju obrazložila je na društvenoj mreži X.
„Pokrenuli smo RT na Balkanu. Jer Kosovo je Srbija”, objavila je Simonjan.
„Možda nas nigdje na svijetu nisu željno čekali kao ovdje. I zato bih željela našim dragim srpskim prijateljima da se obratim na njihovom maternjem jeziku: „Braćo, gledajte RT”, navedeno je u njenom saopštenju.
Marta 2023, u prvom intervjuu za lokalne medije datom srpskom javnom servisu Jelena Milinčić, tadašnja glavna urednica RT Balkan, ukazala je da motiv za dolazak u Srbiju nije pokretanje internet stranice, već televizijskog kanala.
„Odavno smo pozvani da dođemo u Srbiju. U njenom interesu je da ima i rusku televizijsku stanicu. Trenutno imamo stranicu koja je manje uspešan od Sputnjika (ruske državne novinske agencije), ali televizija je cilj”, rekla je Milinčić – prenose Reporteri bez granica.
Tada je precizirala da je RT Balkan registrovan kao srpski medij, iako se finansira iz inostranstva, navodi ta nevladina organizacija, koja primjećuje da dvije godine od osnivanja televizijski kanal još nije počeo sa radom.
„Ipak, izrastao je u glavno rusko sredstvo za širenje propagande na Balkanu, prema jednoglasnom mišljenju stručnjaka koji istražuju ruski uticaj u Bosni, na Kosovu i u Crnoj Gori, čija su mišljenja navedena u nedavnom dokumentarcu regionalne medijske mreže BIRN”, navodi RSF.
Veze Srbije i Rusije
Između ostalog, navedeno je da je uspon RT Balkan olakšan zbog toga što srpske vlasti kontrolišu najveći dio medijskog tržišta koje koristi za širenje sopstvene propagande.
„Stavovi suprotstavljeni NATO-u i Evropskoj uniji, osnaženi intervencijom Alijanse na Kosovu 1999, čiju nezavisnost Srbija još uvijek ne priznaje, podstakli su široko rasprostranjeno prorusko raspoloženje u Srbiji, čineći je prijemčivim tržištem za narative Kremlja. Konačno, Srbija je strateški locirana za misiju RT-a kako bi bio uravnotežen percipirani uticaj NATO-a i EU uticaja na Balkanu”, primjećuju Reporteri bez granica.
Navode i da je prije dolaska RT-a na Balkan 2022. godine, većina srpskih medija isticala bliskost Srba i Rusa, prikazujući Rusiju vodećom vojnom, energetskom i nuklearnom silom sposobnom da zaštiti interese Srbije.
„Istovremeno, EU i NATO su predstavljeni kao međunarodne institucije koje slabe. RT Balkan nije doveo rusku propagandu u Srbiju: prilagodio je narativ Kremlja lokalnoj publici, omogućavajući joj da se lakše širi po region”, navodi RSF.
Ko stoji iza RT Balkan?
Reporteri bez granica navode da, sve dok RT Balkan nema televizijski kanal, internet stranica ostaje glavna platforma za video sadržaje. Ukazano je i da RT Balkan nije objavio informacije o kompaniji na svojoj stranici.
„U suprotnosti sa srpskim medijskim zakonima, ne navodi ime glavnog urednika niti adresu. Nema imena novinara, a jedine kontakt informacije su fiksni broj telefon i generička adresa eletronske pošte. Kao osnivač je navedena nezavisna neprofitna organizacija – TV Novosti. Uz generičku eletronsku poštu, jedina preostala adresa odnosi se na zaintresovane za zaposlenje”, ukazano je u tekstu.
Reporteri bez granica podsjetili su i da je početkom invazije na Ukrajinu 2022, RT Balkan objavio oglas za regrutovanje boraca u privatnu paravojnu rusku formaciju Wagner, koncipiran kao novinski članak.
„RT Balkan je novembra 2023. vodio reklamnu kampanju u javnosti Srbije pod nazivom ‘Otvori oči, razbistri viziju’, tvrdeći da zapadni establišmenti dugo pokušavaju da ušutkaju njihov glas eliminisanjem RT-a iz etra, sa interneta, kao i društvenih medija širom Evrope”, navodi RSF.
Ukazuju da se RT koristi i tehnikom objave dezinformacija na svojim plaftormama koje predstavljaju kao novinarsko izvještavanje, koje potom dijele brojni mediji u Srbiji.
„To je olakšano jer je sadržaj dostupan medijima koji imaju problem sa finansiranjem širom regiona. Sadržaj RT Balkan prenose najveći mediji na srpskom tržištu: štampani, online i televizijski tabloidi koji šire propagandu Vlade Srbije. Dva primjera su televizijski kanali Pink i list Kurir. Čak i mediji koji su pod manjom kontrolom vlade, poput javnog emitera RTS-a, citiraju RT kao pouzdan izvor vijesti vezanih za Rusiju. Posljedica toga je da RT Balkan funkcioniše kao državna novinska agencija, slično ruskom TASS-u”, navode Reporteri bez granica.
Prema analizi privatne kompanije koju je konsultovao RSF, većina medija koji su aktivno širili propagandu RT Balkan u šest zemalja Zapadnog Balkana bili su sa područja Srbije, a slijede Bosna i Hercegovina (BiH) i Crna Gora.
Upotreba društvenih mreža
RSF navodi i da je utjecaj Rusije u BiH, Crnoj Gori i Srbiji uočljiv kroz sposobnost promovisanja sopstvenih narativa na društvenim medijima. Također, primijećeno je da RT Balkan društvene platforme koristi kao alternativu svojoj internet stranici.
„Pošto je Crna Gora jula 2024. produžila zabranu RT Balkan, na početnoj stranici bio je istaknut napis ‘Zabranjeni smo u vašoj zemlji. Možete nas pratiti na Telegramu’, navode RSF.
U objavi Reportera bez granica precizirano je i da je RT povećao domet u Srbiji – gdje je ukazano da nikada nije bio zabranjen, za razliku od država EU i nekim od zemalja kandidatkinja.
„Ta propagandna kuća i javno ističe početni cilj osnivanja televizijskog kanala. Krajem 2023, RT je najavio pokretanje televizijske stanice u susjednoj Republici Srpskoj, entitetu u BiH poznatom po proruskom političkom vodstvu i medijskom pejzažu koji favorizuje rusku propagandu”, piše RSF.
Ta najava, kako ukazuju RSF, uslijedila je nakon odgovora ruskog predsjednika Putina na novinarsko pitanje – da je šteta što ruski mediji nisu prisutni u BiH.
Od kraja septembra 2024, navode Reporteri bez granica, RT Balkan vodi kampanju angažovanja televizijskih lica, novinara, reportera, organizatora i producenata.