Najjače partije za predsjedničku trku kandidovale su stranačke lidere: Demokratska partija socijalista (DPS) – Mila Đukanovića, Demokratski front (DF) Andriju Mandića, Evropa sad (ES) Jakova Milatovića, a Demokrate Aleksu Bečića.
U trci su i poslanica Draginja Vuksanović iz Socijaldemokratske partije, Goran Danilović iz Ujedinjene i kandidat grupe građana, influenser Jovan Radulović.
Izbori za predsjednika Crne Gore su 19. marta.
Predsjednici svih građana?
Funkcija predsjednika države, iako, u odnosu na premijersku, više ceremonijalna, veoma je važna kao simbol državnog i društvenog jedinstva smatraju sagovornici Radija Slobodna Evropa, Predrag Zenović, politikolog, i Marija Popović Kalezić iz Centra za građanske slobode.
Saglasni su i da su predsjednički kandidati DPS i DF, Milo Đukanović i Andrija Mandić poznati kao političari koji su kreirali podjele u Crnoj Gori.
Zato je, kaže Popović Kalezić “veliko pitanje koliko mogu biti predsjednici svih građana, dva kandidata, koja bitišu unazad 30 godina na političkoj sceni”.
Druga dva kandidata, Bečić i Milatović, ističe Zenović, imaju politički diskurs usmjeren ka prevazilaženju tradicionalne linije političkog razdora Crne Gore.
Sa druge strane Popović Kalezić smatra da Milatović i Bečić kao mladi političari nijesu imali dovoljno vremena, a kako kaže, ni znanja, da shvate odgovornost koju nosi ovako visoka pozicija.
Đukanović u trci za treći predsjednički mandat
Đukanović u predsjedničku trku ulazi sa pozicije šefa države i lidera opozicione DPS, koja je izgubila vlast na izborima 2020. On je evropski rekorder sa 32 godine na vlasti, a ukoliko osvoji i treći mandat za šefa države na vlasti bi proveo ukupno 37 godina.
Šest puta je bio premijer Crne Gore.
U politiku je ušao krajem ’80- tih prošlog vijeka. Sa 29 godina je 1991. izabran prvi put za premijera, kada je njegov Savez komunista preimenovan u Demokratsku partiju socijalista.
Mladi, koji su ove godine pune 18 godina i stiču pravo glasa, ne mogu pamtiti, da je Đukanović bio premijer kada je Jugoslovenska narodna armija, sa crnogorskim rezervistima 91. izvršila napad na Dubrovnik, za šta se izvinio Hrvatskoj devet godina kasnije.
Od ratne politike Slobodana Miloševića, predsjednika Savezne Republike Jugoslavije, distancirao se ’97., kada je prvi put izabran za predsjednika države.
Sa pozicije premijera predvodio je pokret za nezavisnost Crne Gore, koja je obnovljena 2006. Na istoj poziciji je bio 2010. kada je Crna Gora počela proces pridruživanja Evropskoj uniji i 2017. kad je ušla u NATO.
I podržavaoci i oponenti su saglasni da je, bez obzira koju funkciju koju je obavljao, imao neprikosnovenu političku moć u Crnoj Gori. Za Đukanovićevo ime se vezuje niz afera oko njegovih ličnih računa, firmi u inostranstvu, kredita ali i protivzakonitog finansiranja izborne kampanje njegove DPS.
Politički protivnici su ga optuživali da je političku moć koristio da zaštiti nelegalne poslove porodice i prijatelja, ali i da se obračuna sa intelektualcima, medijima i nevladinim sektorom koji je kritikovao njegov način vladanja.
Tokom aktuelne kampanje na njegovim promotivnim bilbordima piše da je Đukanović “naš predsjednik”.
Sa te pozicije u januaru 2020. građane, koji su podržavali protestne litije Srpske pravoslavne Crkve u Crnoj Gori, organizovane zbog Zakona o slobodi vjeroispovijesti, nazavo “ludačkim pokretom”.
Mjesec dana nakon što je njegova DPS poražena na izborima avgusta 2020. sa pozicije predsjednika, Đukanović je kazao da će, ako bude potrebno, Crnu Goru “braniti i iz šume”.
Mandić drugi put predsjednički kandidat
U trku za predsjednika Crne Gore Andrija Mandić ulazi drugi put, kao poslanik i jedan od lidera Demokratskog fronta, najbrojnijeg političkog saveza koji je od izbora 2020. dio vladajućih snaga.
Njegov DF je godinama proklamovao tri politička cilja : povlačenje priznanja nezavisnosti Kosova, izlazak Crne Gore iz NATO-a i ukidanje sankcija Rusiji koje je Crna Gora 2014. uvela slijedeći spoljnopolitički kurs Evropske unije.
U politiku je ušao ‘ 90. prošlog vijeka a od 2003. je lider Nove srpske demokratije koja je najjača stranka Demokratskog fronta. Blizak Srpskoj crkvi pozicionirao se kao politički lider Srba u Crnoj Gori. Dodijeljena mu je titula četničkog vojvode 2007. po oporuci četničkog vojvode Mila Rakočevića.
Bio je jedan od vođa protesta 2008. kada je Vlada Crne Gore priznala nezavisnost Kosova, zbog čega je i 13 dana štrajkovao glađu.
Mandić je uz još jednog lidera DF Milana Kneževića, osam srpskih i dva ruska državljanina optužen u slučaju“državni udar”, za pripremu nasilne promjene vlasti na dan izbora 2016. godine. U prvostepenom postupku su osuđeni na zatvorske kazne, koje je ukinuo Apelacioni sud i slučaj vratio na ponovno suđenje.
Politički oponenti Mandića smatraju “eksponentom rusko-srpske politike u Crnoj Gori” a izvor američke administracije potvrdio je u septembru 2022. da je njegov DF tokom izborne kampanje 2016. bio finansiran iz Rusije.
U vrijeme usvajanja u Skupštini Zakona o vjeroispovijesti krajem 2019. rekao je da su poslanici DF spremni “prije glave da položimo i nekome glavu da skinemo, nego što će nas povesti u zatvor”, pozivajući “ratne drugove iz ’91. i ’99. da budu spremni” ako se ne odustane od Zakona.
U aktuelnoj kampanji zagovara pomirenje i poručuje da ” žali zbog nekih svojih ranijih izjava”. Nedavno je na direktno pitanje televizije Vijesti da li je za njega Radovan Karadžić heroj ili ratni zločinac, izbjegao konkretan odgovor, rekavši da je “Karadžić ratni lider Srba u Bosni i Hercegovini”.
Bezrezevno podržava srpskog predsjednika Aleksanra Vučića.
Bečićeva prva predsjednička kandidatura
Aleksa Bečić u izbornu trku ulazi kao poslanik i lider Demokrata, jedne od partija pobjednica avgustovskih izbora 2020. nakon koji je izabran za šefa Skupštine, a smijenjen 16 mjeseci kasnije.
U politiku ulazi 2005. kao član Socijalističke narodne partije koju je osnovao Momir Bulatović. Napušta je nakon deset godina i osniva Demokrate, koje su godinu kasnije na izborima osvojile osam poslaničkih mandata.
Iako je kao predsjednik parlamenta više puta isticao da je zagovornik NATO integracija njegove Demokrate su kao i ostatak opozicije bojkotovale Skupštinu, kada je 2017. usvojena odluka o ulasku Crne Gore u Alijansu.
Uoči te odluke zalagao se o pitanju članstva u NATO odluči na referendumu.
Blizak je Mitropoliji Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori. Njegove Demokrate su inicirale da se u Kolašinu, na sjeveru Crne Gore, podigne spomenik pokojnom mitropolitu Amfilohiju, koji je rođen u tom gradu.
Predsjednik opštine Kolašin, kadar Demokrata je za Mitropoliju obezbijedio 50.000 eura iz budžeta svih građana za izgradnju spomenika.
Milatović umjesto Spajića u predsjedničkoj trci
Jakov Milatović u predsjedničku trku ulazi kao jedan od lidera pokreta Evropa sad, vanparlamentarne partije. Kandidovao se nakon što je DIK odbio kandidaturu njegovog partijskog kolege Milojka Spajića, koji je pored crnogorskog imao i srpsko državljanstvo.
Milatović je sa Spajićem osnovao pokret Evropa sad u junu 2022. a četiri mjeseca kasnije na lokalnim izborima u Podgorici svaki peti građanin je glasao za taj pokret.
U politiku je ušao kao bivši ministar-apostol Vlade Zdravka Krivokapića, prve formirane nakon pada trodecenijske vlasti Đukanovićeve DPS.
Ta Vlada je dogovarana pod patronatom Srpske pravoslavne crkve a Krivokapić je svojih 12 ministara upoređivao sa 12 apostola.
Milatović , koji je u toj Vladi pokrivao resor ekonomije, sa Spajićem je pokrenuo program poreskih reformi “Evropa sad”, po kome je kasnije nazvana partija. Tim programom su, ukidajući doprinose za zdravstvo, povećali plate, minimalnu sa 222 na 450 a prosječnu sa 530 na 670 eura.
Ti potezi su im donijeli popularnost kod građana, dok su ekonomisti upozoravali da taj program nanosi štetu državnoj kasi i potencijalno Crnu Goru vodi u “grčki scenario”. Prije nego što je njihova Vlada smijenjena, početkom 2022., najavljivali su povećanje prosječne plate na 1.000 eura.
Posle izbornog uspjeha Milatovića u Podgorici iz Evrope sad su naveli da je takav rezultat “zamajac za uvećanje minimalnih penzija” sa 225 na 450 eura.
Đukanović i Mandić kreatori društvenih podjela
Zenović kaže da je Đukanović kao aktuelni predsjednik države, za razliku od svog prethodnika (Filipa Vujanovića, takaođe iz DPS), u većoj mjeri bio akter polarizujućih politika.
“Đukanović je i kreator desnih nacionalističkih narativa koji su doveli do društvenih i političkih turbulencija. Mandić je do sada nastupao iz perspektive svoje nacionalne zajednice (srpske). U ovoj kampanji pokušava da pošalje poruke, širem biračkom tijelu, sada sa pozicije lidera najjačeg konstituenta parlamentarne većine.”
I Marija Popović Kalezić iz CEGS smatra da je posle dugogodišnjeg staža Đukanovića i Mandića na političkoj sceni pitanje koliko su se građani umorili od ova dva kandidata:
“Bez obzira na skorija predstavljanja javnosti onoga što žele pružiti Crnoj Gori -građanima je jasno što se može očekivati od ta dva kandidata. Onda se postavlja i pitanje: koliko smo se umorili od istih lica, koji nas konstantno vraćaju podjelama.”
Ona ističe i da će građani na izborima odlučiti da li su Milatović i Bečić, kao mladi politčki naraštaji dovoljno zreli za predsjedničku poziciju.
Zenović smatra da Bečić i Milatović, kao predstavnici partija centra, u retoričkom smislu, imaju prednost u odnosu na druge:
“Ali je pitanje hoće li imati političku snagu za ulazak u drugi krug izbora.”
Da je drugi krug predsjedničkih izbora gotovo izvjestan ukazuje i poslednja provjera rejtinga ovih partija na izborima 2022. u Podgorici, u kojoj živi trećina crnogorskih građana.
Na njima je DPS osvojio 24, Evropa sad 13, DF 11 a Demokrate 6 mandata.
Ukoliko nijedan kandidat ne osvoji preko 50 odsto glasova izašlih birača, 2. aprila biće održan drugi krug predsjedničkih izbora.
Lela Šćepanović / RFE