Zapad i dalje vidi predsjednika Srbije Aleksandra Vučića kao ključnog partnera u regionu uprkos njegovoj dugoj historiji negiranja genocida njegovih trenutnih akcija koje “ugrožavaju regionalnu stabilnost”, piše analitičar vašingtonskog Centra za analizu evropske politike (CEPA), dr. Leon Hartwell. On ističe da je imperativ da zapadne vlade preispitaju svoj odnos sa autoritarnim liderom Srbije.
Hartwell na početku piše o Vučićevom protivljenju rezoluciji o genocidu u Srebrenici.
“Nakon što su UN usvojile Rezoluciju, autoritarni vođa je izveo teatralnu predstavu, plačući u srpsku zastavu prije nego što je dramatično podigao ruku u srpskom pozdravu s tri prsta — moćnom simbolu srpskog nacionalizma i nadmoći. U kontekstu balkanskih ratova i genocida u Srebrenici, ovaj gest je jezivo sličan nacističkom zvaničniku koji izvodi pozdrav Sieg Heil”, piše on.
Prigovori na Rezoluciju
Hartwell piše da su se Srbija i bh. entitet Republika Srpska protivile rezoluciji na osnovu nekoliko “lažnih premisa”.
On navodi da su prvo citirali izvještaj koji je finansirala Republika Srpska, tvrdeći da zločini u Srebrenici nisu predstavljali genocid, te da je i patrijarh Srpske pravoslavne crkve podržao ovaj narativ.
“Srpska pravoslavna crkva je jedna od institucija kojima se najviše vjeruje u srpskom društvu, pa patrijarhove riječi imaju značajnu težinu”, piše Hartwell.
Ipak, ostaje činjenica da su Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju, Međunarodni sud pravde i sudovi u BiH, Srbiji i Hrvatskoj proglasili krivima najmanje 54 osobe za počinjenje djela genocida, zločina protiv čovječnosti, i drugih zločina nad Bošnjacima u Srebrenici.
“Štaviše, može se uvjerljivo tvrditi da je ono što se dogodilo u Srebrenici dio šireg genocida posebno usmjerenog nad Bošnjacima koji su počinili bosanski Srbi uz podršku krnje Jugoslavije, koju su u to vrijeme činile samo Srbija i Crna Gora”, piše on.
Hartwell dalje navodi da su se Srbija, RS i Rusija protivile Rezoluciji s obrazloženjem da se njome navodno svi Srbi prikazuju kao počinioci i da im je nametnuta kolektivna krivica. Rusija je čak označila Rezoluciju UN kao “pokušaj Zapada da eliminiše Srbe“, usklađujući se sa stavom Vučića i Dodika protiv priznavanja historijskih istina.
Međutim, kako ističe on, rezolucija uopšte ne spominje “Srbe” kao počinioce. Umjesto toga, fokusira se na žrtve, Bošnjake, i ohrabruje države članice da okončaju nekažnjivost, promovišu pomirenje i povjerenje, te educiraju o genocidu u Srebrenici.
“U Bosni i Hercegovini i dalje postoji široko rasprostranjeno poricanje genocida uprkos zabrani koju je uveo bivši visoki predstavnik Valentin Inzko. Udžbenici kod bosanskih Srba prepuni su historijskog revizionizma, zataškavajući rasprave o genocidu u Srebrenici. Nastavni plan i program bosanskih Srba tretira osuđene genocidare poput Radovana Karadžića i generala Ratka Mladića kao spasioce, a ne kao počinitelje. Alarmantno, Milorad Dodik, predsjednik Republike Srpske, zagovara nove udžbenike historije koji eksplicitno veličaju počinioce genocida”, piše on.
Dalje ističe važnost educiranja o genocidu, ističući da to “pomaže društvima da priznaju greške iz prošlosti i zalažu se protiv ponavljanja takvih zločina”.
“Obrazovanje služi kao vitalno sredstvo za pomirenje, posebno u državama i teritorijama odgovornim za ove zločine. Na primjer, podučavanje o holokaustu je centralno za njemačko obrazovanje. Prije dvije decenije Njemačka je podigla Memorijal holokausta u srcu Berlina u blizini Brandenburške kapije. Osim toga, Njemačka financira putovanja za studente i istraživače u bivše logore smrti radi proučavanja nacističkih zločina. Daleko od toga da sugerišu da su svi Nijemci genocidaši, ovi obrazovni programi promovišu ideju da su zločini bili pogrešni i da ih ne treba ponavljati”, piše on.
Dalje navodi da su zvaničnici Srbije tvrdili da će rezolucija stvoriti podjele među građanima u BiH i, po Vučićevim riječima, “otvoriti stare rane i stvoriti potpuni politički haos”.
“Međutim, suočavanje s istinom ima mnogo veće šanse za promicanje pomirenja. Kontinuirano djelovanje Republike Srpske i Srbije u promoviranju poricanja genocida je ono što dijeli narod BiH i balkanskog regiona, jer praktično ne postoji zvanični osjećaj odgovornosti ili kajanja”, piše on.
Hartwell također kritikuje ugledni politički magazin Politico, navodeži da je iznenađujuće što je taj medij dozvolio je Marku Đuriću, ministru vanjskih poslova Srbije, da objavi članak “u kome se promovišu srpske dezinformacije”.
On navodi da je, pored prethodno navedenih neistina, Đurić tu nespretno citirao pokojnog nadbiskupa Desmonda Tutua, rekavši da nema prečice do iscjeljenja.
Međutim, Hartwell ističe da je Đurić zanemario činjenicu da je nadbiskup Tutu bio pobornik “kazivanja istine u okviru procesa isceljenja”.
“Govoreći o Južnoafričkoj komisiji za istinu i pomirenje (TRC), kojom je predsjedavao i koja je okupila preko 21.000 žrtava i počinitelja kako bi razgovarali o zločinima aparthejda, Tutu je rekao: “Morali smo priznati da smo imali užasnu prošlost… Trebali smo gledati zvijeri u oko, kako nas prošlost više ne bi držala kao taoce”, navodi on.
Promoviranje i veličanje genocida
Hartwell navodi da osim ove nedavne kampanje, Vučić dugu historiju ne samo negiranja, “već i veličanja srpskih zločina i genocida”.
On kao primjer navodi Vučićevu reakciju kada je Vlada Srbije 2007. preimenovala Bulevar AVNOJ-a na Novom Beogradu u Bulevar Zorana Đinđića.
“Usred promjene imena, razjareni Vučić je stigao na Bulevar AVNOJ-a, vičući preko megafona: “Došli smo da lijepimo plakate sa imenom Ratka Mladića, da im pokažemo da se borimo za slobodu, da volimo i poštujte srpsku državu i srpski narod više od svega.” Zatim je na zid zalijepio poster s nazivom “Bulevar Ratka Mladića”. Vučić je rekao i pred kamerama: “Ovo je naš način da pokažemo da ne mogu da nas uplaše i da je Srbiji sloboda bila i ostala najvažnija, pa neka dođu da i nas uhapse”, piše Hartwell.
On ističe da je zanimljive da je Vučić koristio kolektivni termin, “mi”, kada je govorio o počiniocima iz rata u BiH.
“Štaviše, čini se da njegova izjava o “slobodi” implicira da je genocidaš predstavlja za jednu osobu ono što je osloboditelj za drugu osobu”, primjetio je on.
Hartwell ističe da Srbi nisu genocidan narod, ali smatra da taj narod trenutno vodi neko ko “negera i veliča” genocid.
Vučić tokom rata u BiH
Hartwell zatim piše o Vučićevoj prošlosti. Navodi da je u vrijeme rata u BiH “mladi Vučić, po sopstvenom priznanju, postao “ratni dobrovoljac” u Sarajevu usred zloglasne opsade – najduže u modernoj historiji”.
“Međutim, Vučićev staž na prvoj liniji fronta se pokazao kratkotrajnim i on se opredijelio za drugačiju ulogu u sukobu. Zvanični narativ ga opisuje kao “novinara” televizije Kanal S, koji koristi svoje znanje engleskog da izvještava o ratu za međunarodnu publiku. Ipak, skeptici osporavaju Vučićevu novinarsku prošlost, tvrdeći da je on bio glasnogovornik radikalnih Srba na Palama, uporištu bosanskih Srba koje se zalaže za otcjepljenje od Bosne i Hercegovine”, piše on.
Navodi da sumnja dobija na vjerodostojnosti s obzirom na Vučićevu političku putanju, jer se pridružio Srpskoj radikalnoj stranci (SRS) 1993. godine.
“Naime, Vučić se otvoreno hvalio intervjuisanjem Radovana Karadžića i igranjem šaha mečeva sa generalom Ratkom Mladićem”, piše on.
Objašnjava da je SRS, “Vučićev politički dom” tokom rata uBiH, zastupao je krajnje desničarsku ideologiju usredsređenu na koncept “Velike Srbije” – ujedinjenje svih Srba širom Balkana. Vojislav Šešelj, bivši predsjednik te stranke i “Vučićev politički mentor”, zalagao se za srpsko jedinstvo i rat protiv “historijskih neprijatelja Srbije”, odnosno “hrvatskog, muslimanskog i albanskog stanovništva na teritoriji bivše Jugoslavije”.
Do maja 1992. godine, za vrijeme Vučićevog boravka u Sarajevu, termin etničko čišćenje postao je ozloglašen u međunarodnoj politici. U to vrijeme, istaknuti novinar Roy Gutman opisao je taj izraz kao srpski “eufemizam za kampanju zvjerstva i brutalne deportacije u najboljem slučaju”.
SRS je gajio bliske veze sa liderima bosanskih Srba u Republici Srpskoj koji su tražili otcjepljenje od Bosne i Hercegovine. U jeku rata u BiH, 20. marta 1995. godine, Vučić, tadašnji generalni sekretar SRS-a, javno je zastupao koncept “Velike Srbije”. On je nagovjestio da će njegova stranka, ako pobijedi na izborima, nadmašiti podršku Miloševićevog režima Srbima širom Balkana i pomoći da se nedvosmisleno uspostavi jedinstvena srpska država.
Hartwell piše da je pojam Velike Srbije podstakao proces podele grupa na “mi” naspram “oni” i predstavljanja “drugih” kao egzistencijalne pretnje i inferiornosti. Rezultat toga je bio genocid u Srebrenici.
“Dana 20. jula 1995. godine, bukvalno usred genocida u Srebrenici, Vučić, tada parlamentarac, je održao govor u Skupštini Srbije izdajući jezivo upozorenje svakome ko se usudi da zaustavi zločine koji su u toku.
“Pa, vi bombardujte, ubijte jednog Srbina, mi ćemo stotinu Muslimana, pa da vidimo smije li, međunarodna zajednica ili bilo ko drugi, da udari na srpske položaje”, rekao je on tada.
“Ovaj historijski kontekst podupire kontroverzu oko Vučićevog žestokog protivljenja Rezoluciji UN i njegovih potonjih postupaka i izjava u vezi sa genocidom u Srebrenici”, piše Hartwell.
Razotkrivanje “političkog kameleona”
Hartwell naziva Vučića “vještim političkim kameleonom”, navodeći da je on više puta “nastojao da umanji svoje zapaljive izjave o Velikoj Srbiji i prijetnje koje je upućivao tokom genocida u Srebrenici”.
Uprkos video snimku njegovih izjava, Vučić je demantovao takve izjave za medije. Nadalje, branio je svoju retoriku tvrdeći da su njegove riječi izvučene “iz konteksta”. Također je naglasio da nije direktno učestvovao u ubijanju.
“Međutim, Vučićevi pokušaji da se distancira od odgovornosti zanemaruju dvije kritične pravne dimenzije. Prvo, Konvencija o genocidu definiše “direktno i javno poticanje na počinjenje genocida” kao čin genocida sam po sebi. To znači da čak i da Vučić nije fizički izvršio stvarno ubistvo, njegovo djelovanje u promicanju mržnje i nasilja nad Bošnjacima može se smatrati doprinosom genocidu”, piše Hartwell.
On navodi primjer pojedinaca poput Ferdinanda Nahimane, Jean-Boscoa Barayagwize i Hassana Ngezea koje je Međunarodni krivični sud za Ruandu osudio zbog poticanja na genocid govorom mržnje u medijima.
“Njihovi slučajevi ilustruju da je poticanje na počinjenje genocida teško krivično djelo prema međunarodnom pravu, bez obzira da li počinitelj lično čini djela nasilja”, piše on.
Dalje Hartwell navodi da se u datom kontekstu Vučićeva izjava u Skupštini Srbije iz 1995. godine “ne može odvojiti od njenih implikacija”.
“S obzirom na tajming ovog govora – 20. jula – vješt tužilac bi potencijalno mogao povezati Vučićeve postupke i retoriku sa događajima poput genocida u Srebrenici, pozivajući se na Konvenciju o genocidu koja nalaže državama da “spriječe i kazne” genocid”, piše on.
Ipak, on smatra da je “Vučićeva prijetnja upućena međunarodnoj zajednici, tokom diskusija o potencijalnoj vojnoj intervenciji usred genocida u Srebrenici, vjerovatno bila zamišljena kao sredstvo odvraćanja, koristeći prijetnju daljnjim nasiljem nad Bošnjacima”.
“Nadalje, ova proračunata retorika mora se shvatiti u kontekstu tadašnjih akcija Vojske Republike Srpske, uključujući uzimanje talaca osoblja UN-a, koje je pacifikovalo i obuzdalo NATO intervenciju tokom najvećeg dijela rata. Ovaj kontekst naglašava kako su Vučićeve riječi i postupci bili dio šire strategije za održavanje genocidne kampanje”, piše on.
Ističe da su u Vučićevoj poslijeratnoj političkoj karijeri njegovo poricanje i historijski revizionizam “dodatno učvrstili ove štetne narative, doprinoseći tekućim regionalnim tenzijama i ometajući napore za pomirenje”.
“Njegovo poricanje, uprkos jasnim dokazima, odražava namjernu strategiju izbjegavanja odgovornosti i održavanja nacionalističke podrške, naglašavajući trajni utjecaj njegove ratne retorike i djelovanja na politički pejzaž Balkana”, piše on.
“Balkanski palikuća”
Hartwell smatra da je Aleksandar Vučić “izbjegao odgovornost za svoju ulogu u raspirivanju mržnje tokom rata u BiH”.
“Ali ovo je samo jedno poglavlje u Vučićevoj zabrinjavajućoj istoriji. Također je izbjegao posljedice zbog toga što je bio ministar propagande Slobodana Miloševića tokom rata na Kosovu, sukoba koji je rezultirao preko 13.000 mrtvih i raseljavanjem preko 1,2 miliona kosovskih Albanaca. Zamislite na trenutak da je Joseph Goebbels postao kancelar Njemačke nakon Drugog svjetskog rata pod liberalnom fasadom. U nedostatku vojnih intervencija NATO-a, prvo u Bosni i Hercegovini, a kasnije na Kosovu, oba mjesta bi doživjela genocid u još većim razmjerima”, smatra on.
Zaključuje da obaveza za odgovornošću leži u velikoj mjeri na Vučićevim plećima, s obzirom da je on predsjednik zemlje “koja je bila u centru burnih balkanskih sukoba 1990-ih”. Ističe da je Vučićeva ratna stranka, SRS, mobilizirala podršku oko ideje “Velike Srbije” dok su pripadnici srpskih paravojnih grupa, prije svega Škorpioni pod kontrolom srpskog ministarstva unutrašnjih poslova, direktno doprinijeli činjenju velikih zločina u Bosni i Hercegovini.
Zbog Vučićeve trenutne uloge, njegovi postupci i izjave “utiču na javni diskurs i nacionalnu politiku koja će ili doprinijeti ozdravljenju i pomirenju na cijelom Balkanu, ili ovjekoviječiti podjele i neprijateljstvo”, ističe Hartwell.
“Stoga, prihvatanje istine o zločinima iz prošlosti nije samo moralni imperativ, već i praktičan korak ka obezbjeđivanju stabilnije i mirnije budućnosti za Balkan”, zaključuje on.
“Srpski moćnik predstavlja sliku reformisanog, progresivnog lidera koji je u ranijim godinama bio samo zaveden. Ipak, kao što se vidi iz njegove kampanje protiv Rezolucije UN-a o genocidu u Srebrenici, Vučić nema namjeru da govori istinu i da se pomiri. Vučićeva propaganda u vezi sa Srebrenicom, što je bio udžbeničk primjer genocida na Balkanu, ozbiljno ugrožava izglede za priznavanje, pokajanje ili pozivanje na odgovornost onih koji su odgovorni za zločine počinjene u manjim razmjerima širom Balkana tokom 1990-ih, od Sarajeva do Suve Reke”, piše Hartwell.
Ističe da se, uprkos tome, Vučić predstavlja u SAD-u i EU kao stabilizujuća demokratska sila, a “zapadni kreatori politike su uglavnom prihvatili njegov narativ, usklađujući svoju spoljnu politiku sa Beogradom i podržavajući moćnog čovjeka”.
“Međutim, realnost je da je daleko od toga da je (Vučić) vatrogasac, on je bio, i nastavlja biti, palikuća”, piše Hartwell.
Dalje navodi da je kod kuće Vučić “postepeno pretvarao Srbiju u autokratiju”.
“Uprkos Vučićevim tvrdnjama da želi da Srbija uđe u EU, on je sve više produbljivao saradnju sa totalitarnim režimima, uključujući Kinu i Rusiju. Pod njegovom vlašću, građanske slobode i politička prava su erodirala, a prostor za nezavisne medije se smanjivao. Ovi potezi će otežati, ako ne i onemogućiti, ulazak Srbije u EU. Kao što je slučaj sa drugim autokratama, kada Vučićeva popularnost izbledi, da bi održao demokratski izgled i red, verovatno će se okrenuti još mitu i nasilju”, piše Hartwell.
Dalje navodi da izvan Srbije Vučić “nastavlja da podstiče tenzije širom Balkana”.
“Samo prošle godine, njegove akcije su rezultirale ranjavanjem preko 93 mirovnjaka kosovskih snaga (KFOR) predvođenih NATO-om, naglašavajući njegov remetilački uticaj. Nadalje, postoje jake indicije da je Vučićev režim podržao teroristički napad u Banji na Kosovu, opasan incident koji je prijetio da eskalira u širi regionalni sukob. Počinioci također nisu odgovarali za svoja djela. Umjesto toga, banjski teroristi su proslavljeni u Beogradu”, piše on.
A što se tiče Bosne i Hercegovine, Hartwell navodi da Vučić “ostaje vatreni pristalica secesionista, uprkos tome što je javno izjavljivao da poštuje teritorijalni integritet zemlje. Često sarađuje sa Miloradom Dodikom, najistaknutijim akterom koji se zalaže za otcjepljenje Republike Srpske od Bosne i Hercegovine”, navodi on.
Dodaje da, osim Dodika, Vučić nastavlja da podržava i druge aktere koji se zalažu za “Veliku Srbiju” – sada pod maskom “Srpskog sveta”. Navodi da bivši šef BIA-e i sadašnji potpredsjednik vlade Aleksandar Vulin aktivno zastupa ovu ideju i čak je odlikovan Kremljovim Ordenom prijateljstva za njegovanje bliskih obaveštajnih veza između Srbije i Rusije.
“Šizofrena” politika Zapada
“Dok se zapadne vlade suočavaju sa uznemirujućom realnošću Vučićeve nekontrolisane moći i destabilizujućih akcija, imperativ je da odustanu od smirivanja. Dok su napori SAD-a prvenstveno usmjereni na sankcioniranje Dodika zbog promoviranja nestabilnosti u Bosni i Hercegovini, Vučić je taj koji predstavlja ozbiljniju prijetnju regionalnoj stabilnosti, o čemu svjedoči i njegova žestoka kampanja protiv Rezolucije o genocidu u Srebrenici”, upozorava Hartwell.
On smatra da je “nedosljednost unutar zapadne vanjske politike očigledna”.
“Dok bi Dodik mogao dobiti kaznu od šest mjeseci do pet godina zatvora zbog negiranja genocida u Bosni i Hercegovini, zahvaljujući zabrani koju je uveo visoki predstavnik, praktično nema posljedica po Vučića zbog vođenja primarne kampanje protiv Rezolucije UN-a o Srebrenici. Ovaj očigledan dvostruki standard šalje zabrinjavajuću poruku: poricanje genocida u Bosni i Hercegovini će biti kažnjeno kako bi se spriječila nestabilnost, ali Srbija se ne suočava sa značajnim posljedicama za promoviranje sličnog poricanja”, navodi on.
Dalje navodi da, dok američka ambasada u Sarajevu uporno proziva Dodika zbog prijetnji Dejtonskom mirovnom sporazumu, američka ambasada u Beogradu “šuti” u vezi sa “paralelnim akcijama Vučića”.
“Ova nedosljednost odražava oblik vanjskopolitičke šizofrenije”, smatra on
Hartwell ističe da nema smisla da SAD sankcionišu Dodika zbog “opstruiranja ili prijetnje implementacijiji Dejtonskog sporazuma” dok Vučića tretira kao partnera.
“Uprkos propagiranju negiranja genocida, eroziji demokratije kod kuće, podršci Republici Srpskoj i Srpskom svetu i promociji nestabilnosti u regionu, Vučić nastavlja da uživa nivo angažmana koji je očigledno u suprotnosti sa zapadnim vrijednostima i interesima na Balkanu. Ovaj nepovezani pristup ne samo da podriva napore ka trajnom miru i stabilnosti, već i produžava patnju pogođenog stanovništva”, piše on.
“Što je još gore, EU nije uvela nikakve sankcije ni Dodiku ni Vučiću. Nespremnost EU da preduzme mjere protiv ovih lidera dodatno komplikuje situaciju, jer ostavlja prazninu u jedinstvenom transatlantskom frontu potrebnom za efikasno rješavanje pitanja poricanja genocida i regionalne nestabilnosti. Zapadne vlade moraju prepoznati da dugoročna stabilnost Balkana zavisi od istinske posvećenosti istini i pravdi. I SAD i EU treba da zauzmu čvrst stav, uslovljavajući svoju podršku posvećenošću Srbije prema priznavanju njene uloge u prošlim zločinima”, ističe na kraju Hartwell.