Broj zaraženih u Bosni i Hercegovini (BiH) i pojedinačne smrti uzrokovane Covid-19 virusom se uglavnom, pored entiteta, posmatraju u lokalitetu pojedinog grada ili opštine. U skladu s navedenim, gradovi i opštine imaju izuzetnu odgovornost da upravljaju krizom, pa tako i u oblasti ekonomije. Posjeduju najbolja znanja o problemima lokalne privrede i imaju niz mikro mjera koje mogu identificirati i pomoći.
U izvještaju “COVID-19, ekonomske posljedice za Bosnu i Hercegovinu, mjere i rješenja” čiji su autori ekonomski stručnjaci Admir Čavalić, Faruk Hadžić i Damir Bećirović, navode se neke od mjera.
Ukidanje plaćanja zakupnina za poslovne prostore u vlasništvu gradova/općina
Ovom mjerom se predviđa da privredni subjekti koji koriste prostore u vlasništvu gradova i općina, a kojima je zbog izrečenih mjera potpuno onemogućen rad ne plaćaju zakupnine za poslovne prostore u periodu od 1. marta 2020. godine do tri mjeseca nakon proglašenja prestanka stanja prirodne i druge nesreće u BiH. Privredni subjekti koji još uvijek imaju mogućnost za rad plaćali bi 50% zakupnine od 1. marta 2020. godine do tri mjeseca nakon proglašenja prestanka stanja prirodne i druge nesreće u BiH.
Plaćanje svih dospjelih obaveza prema pravnim licima
Ova mjera podrazumijeva da opštine/gradovi svoje dospjele finansijske obaveze prema pravnim licima izvršavaju u rokovima definisanim potpisanim ugovorima. Na taj način će se pozitivno djelovati na održavanje tekuće likvidnosti pravnih subjekata, njihovo planiranje novčanih tokova, jačanje povjerenja i vraćanje optimizma.
Vaučeri za socijalno ugrožene osobe
Osiguranje vaučera u iznosu od 100 KM mjesečno u periodu trajanja stanja prirodne ili druge nesreće za nabavku hrane i lijekova za sve socijalno ugrožene kategorije prema evidencijama centara za socijalni rad i drugih opštinskih/gradskih službi, kojima su umanjena ili ukinuta davanja iz programa socijalne pomoći i drugih vidova pomoći kao posljedica nemogućnosti finansiranja ovih programa.
Zabrana izbacivanja najmoprimaca/teljica iz opštinskih/gradskih stanova i prostora
U periodu trajanja stanja prirodne ili druge nesreće potrebno je donijeti odluku o zabrani izbacivanja najmoprimaca/teljica od strane najmodavca/ke iz stana ili poslovnog prostora, ukoliko je najmoprimac/teljica ostao bez mogućnosti za rad, zaposlenja ili su mu značajno smanjeni prihodi, pod uslovom da je izmirio sve obaveze po osnovu najma prostora ili stana do 1. marta 2020. godine. Ova mjera bi vrijedila do proglašenja prestanka stanja prirodne i druge nesreće.
Besplatan parking
Sva parking mjesta kojima upravljaju javna preduzeća u vlasništvu opština/gradova potrebno je staviti u službu građana i privrednih subjekata besplatno u periodu trajanja stanja prirodne i druge nesreće kako bi se olakšao pristup svim objektima i spriječile gužve i zadržavanja, čime se povećava rizik od širenja zaraze.
Pomoć volontera i pomoć civilnom sektoru usmjerenom na volontiranje
Gradovi i opštine trebaju uspostaviti jedinstven kontakt za sve volontere u sklopu civilne zaštite. Volonteri koji su spremni pomoći, kao i građani i ljudi kojima je pomoć potrebna, moći će se javiti na poseban telefonski broj osiguran od strane opština i gradova. Ova mjera treba da se sprovodi u saradnji s lokalnim nevladinim organizacijama koje već aktivno rade s volonterima, pri čemu će im se pružiti i finansijska podrška. Civilni sektor koji nije projektnog usmjerenja je u ovom vremenu naročito ugrožen. To se naročito odnosi na civilna udruženja koja uključuju veliki broj volontera u svom radu i koja su korektor društvenih aktivnosti i važan faktor unapređenja života u lokalnoj zajednici, a koja bi na ovaj način mogla imati kroz ove aktivnosti finansijsku podršku jer će vjerovatno kroz rebalanse budžeta ostati bez ranije planiranih sredstava za njihov rad.
Ustupanje neiskorištenih poljoprivrednih površina u vlasništvu opština/gradova na korištenje zainteresovanim građanima
Kada je u pitanju poljoprivreda, moguće je stimulisati novo zapošljavanje tako što će se ponuditi neiskorišteno poljoprivredno zemljište na besplatno korištenje u ovoj godini ili dati kao koncesija bez naknade na određen broj godina, ukoliko korisnici/e te mjere ispune određene kriterije, koji se prije svega odnose na zapošljavanje i uvođenje u legalne sistemske tokove poslovanja. Isto tako, može se razmisliti o različitim oblicima pomoći poljoprivrednim zadrugama, podršku u nabavci mehanizacije, hladnjača, itd.
Podrška za proljetnu sjetvu
Gradovi i opštine trebaju osigurati finansijsku pomoć poljoprivrednim proizvođačima koji su obavili ili planiraju da obave proljetnu sjetvu. Ova podrška treba da se odnosi na djelimičnu naknadu troškova energenata, sjemena, zaštitnih sredstava, mineralnih gnojiva i slično, te osiguravanje slobodnog kretanja mehanizacije i radne snage angažovane u poljoprivrednoj proizvodnji. Ova mjera je naročito važna u lokalnim zajednicama u kojima poljoprivreda predstavlja najvažniju privrednu granu i izvor je prihoda za najveći dio populacije.
Subvencioniranje kamata i stvaranje uslova za povoljnije kreditiranje
I opštine/gradovi, koji su to u mogućnosti, mogu se aktivno uključiti uz konkretnu podršku privrednim subjektima. Kroz saradnju s bankama, koje pokažu spremnost, mogu osigurati povoljnije kreditne linije za privredne subjekte, u odnosu na sadašnje, a to bi se obezbijedilo kroz subvencioniranje dijela ili cijelog iznosa kamata (u zavisnosti od osiguranih sredstava) od strane opština/gradova za cijeli period trajanja kredita (maksimalni rok tri godine). Model može uključivati javni poziv bankama za dostavljanje ponuda za kreditiranje ili jednostavniji model koji uključuje sve privredne subjekte koji koriste kredite, a kamata bi se subvencionirala na osnovu dostavljenog otplatnog plana. Na ovaj način utiče se na jačanje tekuće likvidnosti privrednih subjekata. Kriteriji mogu biti tako postavljeni da se preferiraju subjekti koji zadrže zaposlenike i subjekti kojima je onemogućeno ili znatno otežano obavljanje privredne djelatnosti.
Privremena obustava naplate parafiskalnih nameta
S ciljem olakšavanja poslovanja, naročito za uslužne djelatnosti, potrebno je privremeno obustaviti naplatu parafiskalnih nameta. Na nivou gradova/opština ovi nameti se odnose na poslovanje privrednih subjekata, reguliranje poslovanja, komunalne takse i odluke i saglasnosti za korištenje građevinskog zemljišta, isticanje firmi, takse na stolove u ljetnim baštama, itd. Ranije je identificirano više od hiljadu pojedinačnih općinskih i kantonalnih taksi i naknada, taksi za izdavanje rješenja o ispunjavanju minimalno tehničkih uslova za ugostiteljstvo, odobrenja za rad samostalnih privrednika/ca, urbanističke saglasnosti i dozvole i sl.
Obezbijediti grant sredstva za obrtnike koji su izuzetno pogođeni krizom
Rebalansom budžeta opština i gradova osigurati jednokratna sredstva pomoći za sve obrtnike kojima je odlukama nadležnih kriznih štabova onemogućeno obavljanje privredne djelatnosti. Ovo se prije svega odnosi na obrtnike jer se isti registruju upravo na gradskim/opštinskim nivoima.
Osigurati odgodu plaćanja komunalnih obaveza za privrednike/ce
Ukoliko je to moguće, shodno stabilnosti lokalnih javnih kompanija, potrebno je osigurati minimalnu odgodu plaćanja komunalnih obaveza za lokalne privrednike/ce (od jednog do tri mjeseca). Ova odluka treba da se odnosi na sve privrednike/ce s područja date opštine/grada.
Grant sredstva za industrijsku zaštitu
Slično kao i na kantonalnom nivou, potrebno je formirati posebni grant program za podršku preduzećima na području grada/opštine, u okviru kojeg će se distribuirati sredstva za industrijsku zaštitu preduzeća i radnika/ca od opasnosti zaraze i prekida proizvodnje uslovljeno time. Potrebno je osigurati grant sredstva za tu namjenu koja će se distribuirati po principu 20-50% učešća gradova/opština, ostatak učešće kompanije koja je korisnik/ca grant sredstava. Zaštita bi trebala biti dostupna svim kompanijama i radnicima na području konkretne opštine. Ovim bi se nastojao “normalizovati” ekonomski život te podstaći ponovno pokretanje nekih privrednih sektora. Ovo bi moglo biti veoma značajno u situaciji donošenja odluka o djelimičnom smanjenju ograničenja za rad određenih privrednih subjekata. Ova mjera bi obuhvatila obrtnike te mala i mikro preduzeća s područja grada/opštine.
Obezbjeđenje podrške lokalnih medija u nadležnosti opštine
Opštine i gradovi trebaju narediti lokalnim medijima u njihovoj nadležnosti da omoguće besplatan reklamni termin za zainteresovane predstavnike/ce privrede, kao i da naprave nekoliko tematskih emisija u okviru kojih će se informisati o aktivnostima podrške privredi uslijed Covid-19 pandemije.
Omogućavanje plaćanja neplaćenih obaveza preduzeća prema opštinama/gradovima u ratama
Opštine i gradovi trebaju da omoguće plaćanje svih neplaćenih obaveza pravnih subjekata prema njima, nastalih do 1. januara 2020. u mjesečnim ratama do kraja 2020. godine. Ova mjera treba da bude opcionalna, tj. da se ponudi najviše ugroženim kompanijama s područja određenog grada, odnosno opštine, naravno uz jasne kriterije na koga se ova mjera odnosi.
Pojačan odvoz smeća i dezinfekcija svih javnih površina
Opštine i gradovi moraju poboljšati aktivnosti javne higijene koje se odnose na dezinfekciju svih javnih površina i to prije svega parkova, ulica, javnih ustanova, ulaza u zgrade, zajedničke prostorije u stambenim objektima. Ovo treba da se radi par puta sedmično s ciljem “normalizacije” ekonomskog života i vraćanja optimizma.
Navedene mjere je potrebno implementirati u koordinaciji sa višim nivoima vlasti – kantoni (u Federaciji BiH), entiteti i država. Gradonačelnici/ce i načelnici/ce pritom moraju adekvatno komunicirati date mjere i objasniti kakve posljedice nosi ekonomska kriza u njihovoj zajednici i na koji način se očekuje da će predložene mjere ublažiti istu, navodi se u iizvještaju “COVID-19, ekonomske posljedice za Bosnu i Hercegovinu, mjere i rješenja”.