Tek jedva više od trećine građana Srbije (35 odsto) na eventualnom referendumu bi glasalo za ulazak te zemlje u Evropsku uniju. S druge strane, hiljade građana svake godine se iseljava upravo u zemlje Evropske unije, a više od polovine studenata svoju budućnost vidi negdje u EU. Čak i oni koji ostaju u velikoj većini voze evropske automobile, kupuju kućne aparate i ostale proizvode iz Evrope ili puše cigarete sa navodno mrskog im Zapada, što donekle demantira istraživače javnog mnjenja.
Takve višedecenijske trendove danas, ako se posmatra iz ugla kolektivnog raspoloženja Srba, ilustriraju i dva skoro oprečna procesa na javnoj sceni Srbije: rusofilije na vrhuncu kada se govori o invaziji Rusije na Ukrajinu i nacionalne euforije pred nastup Konstrakte u Torinu na Eurosongu sa kompozicijom “In corpore sano”. Zbog preciznijih objašnjenja postojanja ovakvih prilično udaljenih paralelnih osjećanja u istim osobama, upomoć bi valjalo pozvati sve one koji se bave iracionalnim ponašanjima, prije svega psiholozima ili psihoterapeutima, poznavaocima psihologije masa i političkih ponašanja, sociolozima kulture i komunikolozima, jer takvih analiza naprosto – još nema.
Odnosi u trouglu Beograd – Moskva – Brisel
Srbe sa Starim kontinentom povezuju i mnoge druge navike i vrijednosti, ali ih uprkos tome sve manje želi vidjeti Srbiju kao ponopravnu članicu Evropske unije. Činjenica je i kako su rezignirani, dug je to period, a mnogo je i onih koji su u posljednje tri decenije postepeno prešli put od velikih evrofanatika do potpunih evroskeptika.
Posebno je neistraženo kako su škrabotine po zidovima gradova ili skandiranja na fudbalskim utakmicama više govorila o stvarnim ili namenutim (ne)raspoloženjima nego svi politički govori ili prilozi u medijima. Tako je sa zidova zgrada u eri zalaganja Beograda za transatlantske integracije uporno poručivano “Ne u NATO”, što se završilo zvanično proklamovanom politikom vojne neutralnosti zemlje. Teško je protumačiti šta se prolaznicima danas poručuje sa fasada u najnovijoj poruci “Nikad u EU”, dok se sa zvaničnih govornica uporno ponavlja kako u političkom smislu Srbija nije neutralna i da njen evropski put nema alternativu.
Istovremeno, ovakve kontradiktornosti kao rijetko gdje malo ko želi da objasni, jer je to postao jako klizav teren i za političare i za medije, glavne kreatore javnog mnjenja i mentalnog “zdravlja nacije”, šta god to značilo. Zašto je to tako, postoji više razloga, a u ovoj slagalici najbitnija su dogovorena društvena pravila, pogotovo ona već potpisana poput Vašingtonskog ili Briselskog sporazuma, koja se ne izvršavaju ili otvoreno krše. I nije tu u pitanju samo balast Kosova ili (ne)ulaska u NATO, odnosno politički aspekt odnosa u trouglu Beograd – Moskva – Brisel.
Kuda ide aktuelni ‘Balkan ekspres’?
Iako je tema odnosa Srbije i zemalja Evropske unije vrlo složeno pitanje, u kojem onaj koji u Srbiji o svemu odlučuje ima sve manje manevarskog prostora, Aleksandar Vučić sve više liči na Boru Todorovića, koji maestralno igra “Pika”, jednog iz grupe sitnih lopova, u domaćoj komediji Branka Baletića Balkan ekspres. Riječ je o antologijskoj sceni kada ga njemački oficir propituje je li i on muzičar, a ovaj kolutajući očima i sa neopisivim grimasama odgovara: “Jesam, ovaj, nisam”, a na ponovljeno pitanje, na kraju kaže: “Ne znam”, svjestan da je konačno uhvaćen u laži.
Gvint je u tome što je to u jednoj filmskoj parodiji potpuno moguće, kao i promocija sitnih kradljivaca u prave antiheroje, dok u politici toga nema, ili navodno nema, pogotovo kada stignete do raskrsnice na kojoj morate skrenuti ili lijevo, ili desno.
Ako se makar i ovlašno pogledaju historijske knjige, vidjeće se kako je odnos Srba, odnosno njihovih vođa, sa Evropom oduvijek je bio ambivalentan i skoro uvijek se odvijao po principu toplo-hladno i u velikoj mjeri je zavisio i od odnosa Beograda i Moskve. Otprilike, mogu se uočiti gotovo kao zakonomjerne činjenice da su odnosi sa Evropom otopljavali u historijskim prilikama kada su se hladili odnosi sa Sovjetima ili Rusima, i obratno.
Problem je kad se postave u položaj manjine
To se pokazalo i prilikom raspada Jugoslavije i Sovjetskog saveza nakon ujedinjenja Njemačke i širenja zajednice evropskih država na istok ili jug. Ali, pišući o nacionalizmima pomoću kojih je srušena zajednička država južnoslovenskih naroda, jedan od Feralovaca je ispisao još jednu “temu za razmišljanje” – kako Srbi u principu nemaju problem ni sa sobom, niti sa susjedima različitih etnosa, nacija, kultura i konfesija na teritorijama na kojima su u većini. Problem nastaje onog trenutka kada ih društveno-historijske prilike postave u položaj manjine.
Tako oni najzapadniji Srbi, oni koji žive u Hrvatskoj i koji su kao hrvatski državljani, već u Evropskoj uniji, mnogo poslije balvan revolucije i saoizacije te prelijepe zemlje kapiraju da, osim dezintegrativnih, postoje i pozitivni integrativni procesi i kako se “svoj na svome” može biti čak i kad niste većinski narod na nekom prostoru. Ipak, prevladava mišljenje kako Srbi ili ne znaju ili neće da budu manjina ni u Hrvatskoj, niti na Kosovu, naprimjer, a neki ne mogu ni zamisliti sebe u velikoj Evropi sa tridesetak članica u kojoj one najbitnije odluke donose najveći, dakle Nijemci ili Francuzi.
Ako za trenutak apstrahujemo opasnost od generalizacija svake vrste, sa historijskog i nikad aktuelnijeg rusofilskog pokliča “Nikad EU”, u potrazi za odgovorom dolazimo i do mnogih koji žele zadržati status quo, odnosno ostati u zarobljeništvu vlastitih predrasuda, bile one posljedica prokletstva malih razlika u dijapazonu od kulturoloških, jezičkih, vjerskih ili političkih, do običnog i sveprisutnog – murdarluka.
Da prestanu bacati đubre sa osmog sprata
Vidljivo je to na mnogim planovima, a najprije na (ne)poštivanju unaprijed dogovorenih pravila i društvenih konvencija, uključujući legistativu. Potpuno je pritom nebitno da li se radi o bacanju pikavaca ili drugog smeća po ulicama ili drugim mjestima gdje vam padne napamet, ili pravilima u procesu pristupanja Evropskoj uniji. Pravila se redovno poštuju kada vam odgovaraju, ali u suprotnom odbacuju, uz obavezno prebacivanje odgovornosti na nekog drugog, što jeset čista psihologija.
E, sad, kada se Srbi (nije to dio samo srpskog karaktera) pojedinačno nađu u nekoj od evropskih država, gotovo po pravilu, zajedno sa svojim balkanskim komšijama, najednom postanu dio najboljih radnika, i poput istinskih Evropljana prestanu bacati đubre sa osmog sprata i raditi slične stvari koje se prosto nikad ne rade, a kod kuće rade – sasvim nekažnjeno. Stvar je u tome što znaju da će ih stići sankcija, jer se kršenje pravila sankcionira. Da, i manjinski položaj im najednom ne smeta.
Ima jedno prilično rasprostranjeno mišljenje u Srbiji, koje se plasira još od vremena kada je Beograd konačno potpisao Sporazum o stabilizacji i pristupanju, a potom i zvanično postao kandidat za ulazak u evropsku porodicu naroda. Tvrdi se kako nije pitanje hoće li Srbi u Evropu, nego je pravo pitanje hoće li Evropa Srbiju u svom okrilju. Koje implicira i odgovor – neće, jer da hoće “već bi nas do sada primila i ne bi neprestano izmišljala sve nove i nove uslove za prijem”. Ovo pitanje je godinama korišteno kao izgovor političkih elita za vlastitu nesposobnost da u praksi ispoštuju pravila i ranije obećane, pa čak i potpisane ugovore.
Macron i nova ‘Evropska politička zajednica’
Staru istinu da batina ima dva kraja potvrdio je, opet, francuski predsjednik Emmanuel Macron, prvi put kada je otvaranje poglavlja o priključenju zamijenio manje razumljivim klasterima, a sada predlažući Srbiji mjesto u utješnoj evropskoj grupi, svakako drugoj evropskoj ligi, koja se mnogima nije dopala. “Evropska politička zajednica”, kako je Macron nazvao ovu ligu, osim Srbije, uključivala bi i druge zemlje Zapadnog Balkana te Moldaviju, Gruziju i Ukrajinu. Ideja je odmah ocijenjena kao prebacivanje ovih zemalja iz čekaonice u špajz, što je već sutradan njemački izaslanik za Balkan Manuel Sarazzin u Beogradu propratio komentarom da u Evropi ne može biti drugorazrednih naroda i zemalja.
“Ne mogu zamisliti da projekat Evropske unije može biti uspješan ako građani Zapadnog Balkana nisu ravnopravni, punopravni, u istoj klasi, sa istim pravima, sa istim pravom glasa, sa istim pravom da griješe kao i sve druge članice. Ne vjerujem da iko želi biti drugorazredni član Evropske unije”, rekao je on i ovom izjavom potvrdio da i u najvećim članicama EU-a, Njemačkoj i Francuskoj, kada je u pitanju politika proširenja, ima ozbiljnih kurcšlusa, koji direktno idu naruku balkanskim evroskepticima.
I pored pomenutog Macronovog ne baš promišljenog političkog zaokreta, pitanje zašto Srbi neće u Evropu vraća nas na onog koji u Srbiji sve odlučuje, i to prilično dugo. U svim krizama – kako lokalnim, tako i globalnim – Vučić otkako je došao na vlast nikad nije odustao od spominjanja evropskog puta kao svog jedinog mogućeg političkog izbora, uz dodatak o prijateljskim vezama sa Rusijom i Kinom. To što se Srbija realno udaljava od Evrope proizvod je nekih “sitnih” detalja i permanentnog odlaganja onih najbitnijih odluka tipa “kome će se privoljeti carstvu”.
Kao što je i ova o ratu u Ukrajini i najnovija o eventualnom uvođenju sankcija Ruskoj Federaciji. Nije problem ni Rusima ni Srbima što će ostati bez srpskih jabuka i krušaka, već je problem kako će ovi drugi preživjeti bez ruskog jeftinog plina. Koji više nikad neće biti jeftin, sa koje god strane svijeta dolazio na Balkan. Na to se pitanje ne može odgovarati i sa “neću, ovaj, hoću”, da parafraziram još jednom Boru Todorovića. Ali, sigurno ne beskonačno.
Senzorska kupatila ili pranje u lavoru
Pa, hoće li Srbi ili neće u tu “Jevropu”, u koju se zaista putuje već predugo. Hoće, hoće, još pitate. Evropske plate su i dalje mnogo bolje od ruskih ili bjeloruskih. I ne samo to.
Prava nacionalna euforija se podigla oko gostovanja izvjesne Ane Đurić, koja se samoproglasila za pjevačicu Konstraktu. To joj je umjetničko ime i predstavlja Srbiju na potpuno beznačajnom muzičkom festivalu Eurosong, koji se održava u Torinu. Već danima se njena numera “In corpore sano” vidi na pobjedničkom postolju jednog evropskog takmičenja, ma koliko ono (takmičenje) bilo politički vašar manjinskih grupa. Skoro do (pod)smijeha danima nas dovode poznate face, koje smatraju da bi njen svaki plasman ispod pete pozicije bio mrziteljski akt protiv Srbije koju predstavlja Konstrakta.
Jest da je prva ubacila riječi jednog mrtvog jezika (latinskog), jest i da za vrijeme nastupa sve vrijeme pere ruke nad lavorom, poručujući kako je najvažnije biti zdrav, jer je, kao što znamo odranije, u zdravom tijelu i zdrav duh, jest da je to sve skupa neobično i simpatično, ali je vrlo upitno koliko je to zabavno Evropljanima, koji su odavno počeli prati ruke u onim senzorskim česmama gdje je dovoljno samo da ispružite ruke.
Senzorska kupatila ili lavor, pitanje je sad. Generalno, Srbi – kao i uvijek – i kad neće, zapravo hoće u Evropu.
Piše: Goran Mišić/AJB