Neki ljudi se nadaju da će epidemija novog korona virusa opadati kako temperature budu rasle, ali pandemije se često ne ponašaju kao sezonske epidemije.
BBC je proučio šta do sada znamo.
Mnoge zarazne bolesti popuste i nestanu dolaskom novog godišnjeg doba. Grip obično dolazi sa hladnim zimskim mesecima, kao i norovirus koji izaziva povraćanje.
Druge, kao što je tifoidna groznica, vrhunac dožive tokom ljeta. Slučajevi malih boginja opadnu tokom ljeta u umjerenijim klimama, dok u tropskim regionima skaču u sušnoj sezoni.
Možda zato i ne iznenađuje što se mnogi sada pitaju da li mogu da očekuju sličnu sezonalnost sa Kovidom-19.
Otkako se pojavio prvi put u Kini sredinom decembra, virus se brzo raširio, sa brojem slučajeva koji trenutno najviše skaču u Evropi i SAD.
Mnoge od najvećih epidemija izbijale su u regionima u kojima je vrijeme bilo hladnije, što je dovelo do spekulacija da će bolest možda početi da jenjava dolaskom ljeta.
Mnogi stručnjaci, međutim, već su upozorili da se ne polaže previše nade u to da će virus zamijreti tokom leta.
I imaju pravo što su oprezni.
Virus koji izaziva Kovid-19 – čije je zvanično ime SARS-CoV-2 – suviše je nov da bi postojali bilo kakvi pouzdani podaci o tome kako će se slučajevi mijenjati sa godišnjim dobima.
Srodni virus SARS koji se raširio 2003. godine bio je brzo zaustavljen, što znači da ima malo informacija o tome kako su na njega uticala godišnja doba.
Ali postoje neke naznake na osnovu drugih korona virusa koji pogađaju ljude da li bi Kovid-19 na kraju mogao da postane sezonski.
Studija koju je prije 10 godina sprovela Kejt Templton, iz Centra za zarazne bolesti sa Univerziteta u Edinburgu, u Velikoj Britaniji, otkrila je da su tri korona virusa – sva tri uzeta od pacijenata sa infekcijama respiratornog trakta u bolnicama i domovima zdravlja u Edinburgu – pokazala „izraženu zimsku sezonalnost”.
Izgledalo je da ovi virusi uglavnom izazivaju zarazu između decembra i aprila – što je sličan obrazac koji može da se vidi i kod influence.
Četvrti korona virus, koji se uglavnom mogao naći kod pacijenata sa smanjenim imunitetom, bio je mnogo sporadičniji.
Postoje neki rani nagovještaji da bi Kovid-19 takođe mogao da varira dolaskom novih godišnjih doba.
Širenje epidemije ove nove bolesti po čitavom svijetu kao da sugeriše da ona više voli hladne i suhe vremenske uslove.
Neobjavljena analiza koja poredi vremenske uslov e na 500 lokacija širom svijeta gdje su zabilježeni slučajevi Kovida-19 izgleda da sugeriše da postoji veza između širenja virusa i temperature, brzine vjetra i relativne vlažnosti vazduha.
Druga neobjavljena studija takođe je pokazala da su više temperature povezane sa nižim brojem slučajeva pojavljivanja Kovida-19, ali ističe da samo temperatura ne može da objasni globalnu varijaciju u broju slučajeva.
Još jedno do sada neobjavljeno istraživanje predviđa da umjereno tople i hladne klime najviše pogoduju aktuelnoj epidemiji Kovida-19, a nakon njih su to sušne regije. Tropski dijelovi svijeta najvjerovatnije će biti najmanje pogođeni, kažu istraživači.
Ali bez pravih podataka o tome šta se zaista dešava u drugim godišnjim dobima, istraživači se oslanjaju na kompjuterske modele kako bi predvidjeli šta bi moglo da se desi tokom čitave godine.
Ekstrapolacija podataka o ponašanju Kovida-19 po godišnjim dobima zasnovana na endemskim korona virusima – što će reći, virusima koji već neko vrijeme kruže među ljudskom populacijom – nije laka.
Dodatno je otežava to što su endemski virusi sezonski iz brojnih razloga koji trenutno ne važe za pandemiju Kovida-19.
Pandemije često ne slijede iste sezonske obrasce koji mogu da se nađu kod normalnijih epidemija. Španski grip, na primer, doživeo je vrhunac tokom letnjih meseci, dok se većina epidemija gripa dešava tokom zime.
„Na kraju očekujemo da ćemo početi da viđamo kako Kovid-19 postaje endemski”, kaže Džen Albert, profesorka kontrole zaraznih bolesti specijalizovana za viruse na Institutu Karolinska u Stokholmu. „
A zaista bi bilo veliko iznenađenje kada on tada ne bi pokazao sezonalnost. Veliko pitanje je da li će osjetljivost ovog virusa na godišnja doba uticati na njegovu sposobnost da se širi u situaciji pandemije. Ne znamo zasigurno, ali moramo da držimo negdje pozadi u glavi da je to moguće.”
Moramo da budemo oprezni, stoga, kad koristimo ono što znamo o sezonskom ponašanju drugih korona virusa da bismo predvidjeli aktuelnu pandemiju Kovida-19.
Ali zašto su srodni korona virusi sezonski i zašto nam to uliva nadu u slučaju ove epidemije?
Korona virusi su porodica takozvanih „omotanih virusa”. To znači da su ogrnuti uljanim omotačem, poznatim kao lipidni dvosloj, ukrašeni proteinima koji štrče poput šiljaka krune, po čemu su i dobili ime – korona na latinskom znači kruna.
Istraživanje drugih omotanih virusa sugeriše da ovaj uljani omotač čini viruse osjetljivijim na toplotu od onih koji ga nemaju. U hladnijim uslovima, uljani omotač se stvrdnjava u gumasto stanje, kao što se mast iz kuvanog mesa stvrdnjava kad se hladi, kako bi duže zaštitio virus dok se nalazi izvan tela. Većina omotanih virusa obično iskazuje jaku sezonalnost kao posledicu ovoga.
Istraživanje je već pokazalo da Sars-Cov-2 može da preživi i do 72 sata na čvrstim površinama kao što su plastika i nerđajući čelik, na temperaturama između 21 i 23 stepena Celzijusa i relativnoj vlažnosti vazduha od 40 odsto. Kako se tačno virus Kovid-19 ponaša na drugim temperaturama i vlažnostima tek treba da se testira, ali istraživanje drugih korona virusa sugeriše da mogu da prežive više od 28 dana na 4 stepena.
Korona virus bliske srodnosti koji je izazvao epidemiju SARS-a 2003. godine takođe najbolje preživljava u hladnijim, suhljim uslovima. Na primer, osušeni virus Sarsa ostajao je zarazan na ravnim površinama duže od pet dana, na temperaturi između 22 i 25 stepena Celzijusa i sa relativnom vlažnošću od 40-50 odsto. Što su temperatura i vlažnost bile više, virus je kraće živio.
„Klima počinje da igra ulogu zato što utiče na stabilnost virusa izvan ljudskog tijela kad ga izbaci kašljanje ili kihanje, na primjer”, kaže Miguel Arauho, koji proučava efekte ekološke promene na biodiverzitet u Nacionalnom muzeju prirodnih nauka u Madridu, u Španiji. „Što duže virus ostane stabilan u životnoj sredini, veća je njegova sposobnost da zarazi druge ljude i izazove epidemiju. Iako se Sars-Cov-2 brzo raširio svuda po svijetu, najveće epidemije uglavnom su se dešavale na mjestima izloženim hladnom i suhom vremenu.”
Njegovi kompjuterski modeli svakako izgledaju kao da se poklapaju sa obrascem epidemije širom svijeta, a najveći broj slučajeva može da se nađe van tropskih predjela.
Arauho veruje da ako Kovid-19 ima sličnu osetljivost na temperaturu i vlažnost, to bi moglo da znači da će slučajevi korona virusa naglo skakati u različita vremena širom sveta.
„Razumno je očekivati da će se dva virusa slično ponašati”, kaže on. „Ali ovo nije jednačina sa jednom promjenljivom. Virus se širi sa čovjeka na čovjeka. Što je više ljudi na nekom mjestu i što više oni dolaze u kontakt jedni sa drugima, biće više zaraženih. Njihovo ponašanje ključno je za razumijevanje širenja virusa.”
Studija sa Univerziteta u Merilendu pokazala je da se virus najviše širio u gradovima i regionima svijeta gdje su prosječne temperature bile oko 5 do 11 stepeni Celzijusa, a relativna vlažnost vazduha bila je niska.
Ali bilo je velikog broja slučajeva i u tropskim regijama. Skorašnja analiza širenja virusa u Aziji koju su sproveli istraživači iz Harvardske škole medicine sugeriše da će ova pandemija korona virusa biti manje osjetljiva na vremenske uslove nego što se mnogi nadaju.
Oni zaključuju da je ubrzani rast slučajeva u hladnim i suvim pokrajinama Kine, kao što su Ćilin i Heilongđiang, uz stopu širenja na tropskim lokacijama, kao što su Guangsi i Singapur, sugerišu da rast temperature i vlažnosti vazduha na proljeće i u ljeto neće dovesti do pada broja slučajeva. Oni kažu da to potcrtava potrebu za sveobuhvatnim intervencijama javnog zdravlja kako bi se kontrolisala bolest.
Ovo je zato što širenje virusa zavisi od mnogo više stvari nego što je prosto njegova sposobnost da preživi u životnoj sredini. I tu razumijevanje sezonalnosti bolesti postaje komplikovano. Za bolest kao što je Kovid-19, ljudi su ti koji sada šire virus, tako da sezonske promjene u ljudskom ponašanju mogu takođe da dovedu do promene u stopi zaraženosti.
Slučajevi malih boginja u Evropi, na primjer, obično se poklapaju sa školskom godinom a smanjuju se tokom raspusta kad djeca ne šire virus među sobom. Tvrdi se da su ogromne migracije ljudi oko kineske lunarne Nove godine 25. januara odigrale ključnu ulogu u širenju Kovida-19 iz Vuhana u druge gradove Kine i širom svijeta.
Vrijeme može da se poigra i sa našim imunitetom i takođe nas učini podložnijim infekciji. Postoje izvjesni dokazi koji sugerišu da nivo vitamina D u našim tijelima može da ima uticaj na to koliko smo podložni zaraznim bolestima. U zimu naša tijela prave manje vitamina D iz izloženosti suncu, uglavnom zato što provodimo manje vremena napolju i zato što se krijemo od hladnog vazduha pod slojevima odjeće. Ali neke studije su pokazale da ova teorija vrlo vjerovatno nema uticaja na sezonske varijacije koje viđamo kod bolesti kao što su grip.
Još kontroverznije je da li hladno vrijeme zapravo oslabljuje naš imunitet – neke studije sugerišu da jeste tako, ali druge zaključuju da hladnoća čak može da poveća broj ćelija koje brane naša tijela od infekcije.
Postoje, međutim, čvršći dokazi da vlažnost vazduha može da ima još veći uticaj na našu podložnost bolestima. Kad je vazduh posebno suh, smatra se da to smanjuje količinu sluzi koja oblaže naša pluća i disajne puteve. Ova ljepljiva izlučevina stvara prirodnu odbranu od infekcija i kad je nema dovoljno, ranjiviji smo na viruse.
Jedna intrigantna studija koju su sproveli kineski naučnici sugeriše da postoji neka vrsta veze između onoga koliko smrtonosan Kovid-19 umije da bude i vremenskih uslova. Oni su proučili skoro 2.300 smrti u Vuhanu, u Kini, i uporedili ih sa vlažnošću vazduha, temperaturom i stopom zagađenosti na dan kad su se desile.
Iako ono tek treba da bude objavljeno u nekom akademskom časopisu, njihovo istraživanje pokazuje da je stopa smrtnosti bila niža u danima kad su stepen vlažnosti i temperature bili viši. Njihova analiza sugeriše i da je u danima kada su razlike u maksimalnim i minimalnim temperaturama bile veće i stopa smrtnosti bila veća. Ali ovaj rad uglavnom je zasnovan na kompjuterskom modelu, tako da tačna priroda ove veze i da li će biti zabiljeležena i u drugim delovima sveta tek treba da se istraži.
Budući da je virus koji izaziva pandemiju Kovida-19 nov, malo je verovatno da će mnogo ljudi, ako iko uopšte, imati imunitet protiv njega sve dok se ne zaraze i oporave od bolesti. To znači da će se virus širiti, izazivati zarazu i bolest na drugačije načine od endemskih virusa.
Vazdušni saobraćaj bio je glavna putanja kojom se virus raširio toliko brzo svijetom, kaže Vitoria Kolica, direktorka istraživanja u francuskom Institutu zdravlja i medicinskih istraživanja. Ali jednom kad krene da se širi u okviru zajednice, bliski kontakti među ljudima su ono što pokreće taj prijenos. Zaustavljanje kontakata među ljudima trebalo bi i da smanji stopu zaraze. Upravo je to ono što su mnoge vlade pokušale da urade sa sve strožim zatvaranjem javnih prostora širom sveta.
„Još nema dokaza za sezonalnost Kovida-19″, kaže Kolica. „Bihevioralna komponenta mogla bi takođe da igra ulogu.” Ali ona upozorava da je suviše rano da se zna hoće li preduzete mjere usporiti širenje virusa. „Samo po sebi, moglo bi djelimično da smanji efektivnu zaraznost zbog smanjenja kontakata preko kojih bi bolest mogla da se prenosi.”
A ako se slučajevi Kovida-19 zaista smanje tokom narednih meseci, to bi moglo da se desi iz raznih razloga – preventivne mjere kao što su izolacija i blokade pokazale su se uspješnim; među populacijom je počeo da se gradi sve veći imunitet; ili je možda uticalo godišnje doba, kao što sugeriše model Džen Albert.
„Ukoliko postoji sezonski efekat, on bi mogao da zamaskira pravi uticaj ova druga dva”, upozorava Albert. „U zemljama u kojima je stroga blokada značila da nije mnogo ljudi bilo izloženo virusu, ne bih se iznenadila kad bismo videli drugi talas u jesen i zimu.”
Čak i ako Kovid-19 ne bude pokazao izvesnu sezonsku promenljivost, malo je verovatno da će nestati u potpunosti tokom ljetnjih meseci, kao što su neki sugerisali. Ali veliki pad slučajeva mogao bi ipak da donese neku prednost.
„Koraci koje preduzimamo da bismo spljoštili krivu skupi su u ekonomskom smislu, ali mogli bi da nam pomognu da razvučemo pandemiju do ljeta”, kaže Albert. „Ukoliko virus ima izvjesna sezonska svojstva, to bio moglo da kupi dodatno vrijeme koje je zdravstvenim sistemima potrebno da se pripreme.”
A u svetu koji jedva uspijeva da izađe na kraj sa sve većim brojem slučajeva, to bi upravo moglo da bude vrijeme koje nam je očajnički potrebno.
Izvor: BBC