Neutralnost ili sjedenje na više stolica – to je osnovna dilema kako definisati vanjsku politiku Srbije, a pitanje je ponovo postalo aktuelno i jasno prepoznatljivo prethodne sedmice – u isto vrijeme kada su specijalni izaslanici Amerike i Evropske unije Matthew Palmer i Miroslav Lajčak posjetili Beograd, predsjednik parlamenta i lider SPS-a Ivica Dačić bio je u višednevnoj posjeti Moskvi.
Prema mišljenju Sonje Biserko iz Helsinškog odbora za ljudska prava, Dačić je bio u Rusiji samo iz jednog razloga.
“Mislim da je on tražio tu podršku pre svega u vezi s Kosovom. Naravno, Rusija sada daje te izjave gde ona kaže da je Kosovo deo Srbije i da će ona stati iza Rezolucije 1244 i da će štititi integritet Srbije. Međutim, Rusija ima svoje račune koje će, verovatno, pokušati da izmiri i videćemo šta će biti na samitu u Ženevi na susretu između Putina i Bidena”, smatra Biserko.
Kakvu poruku šalje Beograd i može li takva vanjska politika opstati na duže staze, pitanje je koje se nameće, a zvaničan stav, koji donekle potvrđuje i analitičar blizak vladajućem SNS-u Dragomir Anđelković je da Srbija time može samo da profitira.
“Naši interesi su i na Zapadu i na Istoku. Istok je bitan kada se radi o odbrani našeg teritorijalnog integriteta i nacionalnog interesa u klasičnom smislu podrške Srbima u regionu, zalaganje za očuvanje Kosova u sastavu Srbije. Opet, Zapad ima težinu u ekonomskoj sferi, mi svakako u velikoj meri ekonomski sarađujemo s EU. I drugo, treba da budemo svesni da zapadni centri moći mogu da nam naprave dosta problema, i više nego što ih sada imamo”, ocjenjuje Anđelković.
Uz ocjenu da je Beograd uspijevao vješto da manevrira između četiri stuba zvanične vanjske politike, Biserko ističe da je i Zapad doprinio takvoj situaciji, da je bio prilično neaktivan u regionu i da se izborom Joea Bidena za predsjednika Amerike stvari polako mijenjaju – što se osjetilo i prilikom posjete Palmera i Lajčaka.
“Poseta Lajčaka i Palmera bila je vrlo znakovita, pre svega zato što je to nagoveštaj tog novog odnosa prema Bosni i Kosovu, kao dva pitanja koja su nezavršen posao – znači zatvara se pitanje granica, jer to je jedna od glavnih poruka Palmera. A drugo, jeste da će sada Amerika, zajedno s Evropom, posvetiti pažnju vladavini prava, ljudskim pravima, pluralizmu i toleranciji, sve ono što više ne stanuje u Srbiji već godinama i to istovremeno znači da Srbija i Zapadni Balkan još niz godina neće biti relevantan kandidat za članstvo u EU”, smatra Biserko.
Za Anđelkovića, generator približavanja Srbije Rusiji i Kini je Zapad, koji, prema njegovom mišljenju, ne uvažava srpske nacionalne interese.
“Na koji način EU ili Amerika mogu da pomognu Srbiji da napravi otklon od Istoka? To je potpuno iracionalno ako ne naprave otklon od dosadašnje politike. Ako žele da se Srbija ne približava dalje istočnim centrima moći, Moskvi i Pekingu, onda moraju nešto da urade za Srbiju. Naprimer da nam ponude fer rešenje za Kosovo i Metohiju ili da promene odnos prema Republici Srpskoj”, kaže on.
Teško je i zamisliti da Bruxelles i Washington promijene pozicije oko Kosova ili Bosne i Hercegovine, a Biserko na kraju podsjeća da je Biden među svoje vanjskopolitičke prioritete stavio i Zapadni Balkan i da je to usaglasio i s evropskim partnerima.
“Znači, Evropa i Amerika su definitivno definisale balkanski prostor kao svoju interesnu sferu, bezbednosnu sferu i sve ono što ide uz to. I u tom smislu najavljen je pritisak EU na pet članica EU koje nisu priznale Kosovo, što je, takođe, nešto što je Amerika izdejstvovala i već se pokazuju rezultati kod Grčke i Španije, koje podižu svoje kancelarije na viši nivo… To znači da Beograd više neće moći da manipuliše i nekako pliva u tom jednom međuprostoru s obzirom na to da tih pet zemalja se nikada nije deklarisalo oko statusa Kosova”, zaključuje Biserko.
U datim okolnostima, Beograd je sve bliže situaciji u kojoj mu i Zapad i Istok sve manje vjeruju, što je potencijalno veoma opasna pozicija. Skrivanje iza četiri vanjskopolitička stuba sve teže prolazi na velikoj sceni i trenutak kada će vlast u Srbiji morati da se jasnije opredijeli je sve bliži.