Fabrika cementa Lukavac, na sjeveroistoku Bosne i Hercegovine, do kraja godine će da završi u rukama jednog od najbogatijih Mađara, Lerinca Mesaroša (Lőrinc Mészáros), kažu za Radio Slobodna Evropa (RSE) iz “Mesaroš grupe”, koja okuplja firme ovog biznismena kojeg prate kritike zbog njegove bliskosti sa mađarskim premijerom Viktorom Orbanom.
Mesaroš, koji je u Hrvatskoj vlasnik NK Osijek i nekoliko luksuznih vila na Jadranu, tom kupovinom prvi put ulazi na tržište Bosne i Hercegovine.
Magazin “Forbes” u svom profilu ovog biznismena navodi da je jedna od njegovih kompanija, “Mesaroš i Mesaroš”, veliki igrač u mađarskom građevinskom sektoru, zahvaljujući ugovorima koje dobija od državne vlasti.
Njegova “Talentis grupa”, koja je u sastavu “Mesaroš grupe”, tokom ljeta je pokrenula proces kupovine jedne od najvećih bh. cementara od austrijske firme “Asamer Baustoffe AG”.
Austrijska firma je 2001. godine, tokom privatizacije u BiH, kupila 51% vlasništva nad cementarom, dok je 2014. otkupila preostale dionice.
Savezno konkurencijsko vijeće Austrije je 7. novembra obaviješteno o prodaji 100% dionica Lukavac cementa, njegovih podružnica i 50% dionica u “Rudniku krečnjaka Vijenac”, kompaniji “Talentis International Construction Investments Kft”, a sve mora biti završeno do 5. decembra.
Fabrika cementa u Lukavcu je jedna od dvije velike cementare u Bosni i Hercegovini. Počela je sa radom 1974. godine, a kako navode na sajtu fabrike, godišnje može da proizvede 700.000 tona klinkera (materijala za izradu cementa) i više od 900.000 tona cementa.
Lukavačka fabrika i “Tvornica cementa Kakanj” na godišnjem nivou imaju prihode veće od 50 miliona evra.
Cementara u Kaknju je u vlasništvu njemačke multinacionalne kompanije “Heidelberg Materials” od 2000. godine.
Šta kažu u kompanijama?
U odgovoru za Radio Slobodna Evropa (RSE) iz Talentisa, rečeno je da su tokom ljeta potpisali pismo namjere da kupe “Lukavac Cement”, čime su dobili “ekskluzivna prava za pregovaranje”.
Navode da su, otkad su se posljednji put o ovome oglašavali u javnosti, zakonske procedure završene, te da “rade punom parom da bi ispunili i posljednje uslove iz sporazuma do ciljnog datuma”.
“‘Mesaroš Grupa’ je jedan od najvećih tržišnih igrača u Mađarskoj, prisutna je u mnogim strateškim sektorima nacionalne ekonomije, i doprinosi ekonomskom učiniku zemlje, koja postepeno ojačava daljom ekspanzijom u regiji”, navodi se u odgovoru.
Dodaju da će nastaviti sa svojim poslovnim aktivnostima na međunarodnom nivou.
“Kupovina ‘Lukavac Cementa’ dalje će proširiti građevinski portfolio ‘Mesaroš Grupe’, sa stabilnom kompanijom koja je izuzetno profitabilna u regiji, te će doprinijeti smanjenju nestašice sirovih materijala na domaćem tržištu”, navodi se u odgovoru za RSE.
Za razliku od Mađara, austrijska kompanija je odgovorila na upit Radija Slobodna Evropa (RSE) da transakciju ne mogu komentarisati iz razloga povjerljivosti.
Ko je Lerinc Mesaroš?
Prema procjenama magazina “Forbes”, Mesaroš posjeduje bogatstvo vrijedno oko 1,6 milijardi dolara.
On je počeo tako što se bavio postavljanjem gasnih instalacija u gradiću Felčut, 25 kilometara zapadno od Budimpešte, mjestu gdje je odrastao današnji mađarski premijer Viktor Orban.
Nakon što je Orban po drugi put došao na mjesto premijera, 2010. godine, počeo je uspon Mesaroša.
Od 2011. do 2018. bio je i gradonačelnik ovog mjesta, uz podršku Orbanove stranke Fidesz.
Poznat je po citatu da su “Bog, sreća i Viktor Orban” igrali ulogu u njegovom usponu.
Gabor Bodiš, novinar iz Budimpešte, za RSE kaže da u Mađarskoj važi pravilo “ako kažete Lerinc Mesaroš, onda mislite Viktor Orban”.
“To je njegov školski drug, koji je od običnog vodoinstalatera postao za desetak godina najbogatiji Mađar, koji dobija sve bitne tendere u Mađarskoj”, naglašava Bodiš.
‘Pomama’ za cementom u Mađarskoj
Njemački časopis “Der Spiegel” je u martu pisao da je tokom 2022. godine neimenovani mađarski biznismen, za kojeg navode da je blizak Orbanu, pisao upravama dvije njemačke kompanije u čijem zajedničkom vlasništvu je proizvođač cementa baziran u Mađarskoj, “Dunav-Drava Cement”, sa planom da je preuzme.
Kako piše RSE na mađarskom jeziku, sličnu ponudu je dobila i cementara “Holcim”, u švajcarskom vlasništvu.
Ovo je samo jedan u nizu koraka kojima se otežava njihova pozicija na mađarskom tržištu.
Mađarska uprava za ekonomsku konkurenciju je 2020. godine pokrenula istragu protiv cementara koja još nije okončana, a Vlada je 2021. godine uvela dodatnu naknadu za određene kompanije u oblasti rudarstva od čak 90%.
Ove godine, Vlada je počela da ograničava izvoz građevinskog materijala, te je donijela odluku da u nekim slučajevima država ima pravo preče kupovine od izvoznika.
“MNV”, državna kompanija za upravljanje imovinom, dobila je mogućnost da kupuje taj materijal (uključujući i cement) po trenutnoj tržišnoj vrijednosti.
Zbog svih dodatnih nameta, cementare posluju sa velikim gubicima.
Kako navodi Evropska komisija na svom sajtu, zbog postavljanja fiksnih cijena na određene građevinske materijale, uputili su mađarski slučaj ka Evropskom sudu pravde.
Komisija je već dvaput prije toga formalno upozoravala Mađarsku zbog sličnih stvari, te su odlučili da se obrate sudu.
Gabor Bodiš kaže da nakon što je propao pokušaj kupovine cementara koje se nalaze u Mađarskoj ali su u stranim rukama, mađarski kapital se okrenuo drugim tržištima.
On ocjenjuje da je ovoj zemlji potrebno mnogo cementa zbog planirane izgradnje nuklearne elektrane Pakš 2.
“Pakš 1 radi gotovo već 30 godina, a drugi dio koji se gradi prvenstveno ruskim kreditom od 10 milijardi evra, tačno se još ne zna ko će to graditi, s obzirom na režim sankcija protiv Rusije, ali prema izjavi ministra za izgradnju i investicije, neophodno je da bude u mađarskim rukama jedna fabrika cementa, jer će ogromna potražnja biti za cementom za izgradnju druge faze te nuklearke”, smatra Bodiš.
Dva reaktora za ovu elektranu će da obezbijedi ruski “Rosatom”, a trebalo bi da počne sa radom početkom sljedeće decenije.
Širenje mađarskog uticaja na Balkanu
Prema Bodišu, kupovina cementare u Bosni i Hercegovini se uklapa u politiku Vlade Viktora Orbana “da širi uticaj, ne samo ekonomski nego i ideološki” u regionu.
“Zato se on i njegova Vlada zalažu da se Zapadni Balkan što prije primi u EU, prije svega Srbija, zato što je u odličnim odnosima sa predsjednikom Srbije. Time će, bar tako računa, dobiti nove saveznike”, smatra Bodiš.
On naglašava da je u Mađarskoj teško sklopiti ovakav posao “bez znanja, odobrenja, možda i inicijative samog Viktora Orbana”.
Nedžma Džananović Miraščija, profesorica Fakulteta političkih nauka u Sarajevu, za RSE ocjenjuje da je očigledno da postoji plan jačeg ekonomskog prisustva Mađarske na Zapadnom Balkanu, “a to jače ekonomsko prisustvo ne ostavlja puno prostora za političke praznine”.
Ona pojašnjava kako funkcionišu lideri kao što je Viktor Orban.
“Kontrola nad politikom i društvom ostvaruje se kroz gušenje medija, gušenje nevladinih organizacija, ali i kroz upravljanje resursima u svim tim zemljama koje je izrazito piramidalno – zna se ko je na vrhu, glavni čovjek, i onda krug njemu odanih ljudi”, kazala je Džananović Miraščija.
Ona se pita – kada padne određena politička struktura, da li padaju i firme koje su bile uspješne u sprezi sa politikom.
“Sasvim je jasno da Mađarska nema realno ekonomsku snagu za takve akvizicije, ali svejedno dolazi i pojavljuje se u Srbiji, u BiH, postavlja se pitanje kako? Da li taj novac stvarno postoji”, rekla je ona.
Ističe da bi bilo dobro da je isključivo u pitanju ekonomska logika, te da i BiH bude dio tog tržišta, ali da biznisi koji dolaze iz zemalja poput Mađarske “nisu biznisi koji su nužno utemeljeni u inovaciji i konkurentnosti, već upravo na političkoj bliskosti i grubim oblicima klijentelističke korupcije”.
Mađarske investicije u BiH
Iako je mađarski premijer Viktor Orban blizak sa predsjednikom Republike Srpske, jednog od dva bh. entiteta, investicije u RS i Federaciju BiH su slične.
Direktne investicije u prošloj godini su bile 10,4 miliona maraka (oko 5,3 miliona evra), od čega je 2,9 miliona evra otišlo u RS, a 2,4 miliona u FBiH, pokazuju podaci Centralne banke BiH.
Ukupno, zaključno sa decembrom prošle godine, iz Mađarske u Bosnu i Hercegovinu je investirano 55,7 miliona maraka (oko 28,5 miliona evra).
Posljednji dostupni podaci za pojedinačne oblasti su za 2021. godinu, te je, prema njima, najviše mađarskih investicija bilo u prerađivačkoj industriji, više od 70%.
Kompanija iz Budimpešte “Lugos Renewables” će biti većinski vlasnik solarne elektrane koja bi trebalo da bude izgrađena na jugu BiH, o čemu je RSE već pisao.
Orban je obećao pomoći poljoprivrednicima u RS sa 100 miliona evra koji će biti iskorišteni za kupovinu mašina mađarske proizvodnje. Do sada je utrošeno 35 miliona.
Predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik, tokom boravka u Mađarskoj 22. novembra, sa delegacijom mađarskog ministarstva vanjskih poslova, kako je rečeno nakon susreta, dogovorio je da Vlada Mađarske izdvoji dodatnih pet miliona evra za subvencionisanje poljoprivredne mehanizacije.
Mađarski premijer se krajem 2021. godine usprotivio sankcijama Evropske unije protiv Dodika, te je kasnije upozoravao da će u tom slučaju Mađarska uložiti veto.
On i Dodik se često sastaju, a nakon posljednjeg sastanka u Budimpešti početkom oktobra, predsjednik RS je izjavio da bi Mađarska mogla preuzeti projekte koje je u tom entitetu obustavila Njemačka zbog, kako su naveli, secesionističke politike vlasti RS.
Piše: Goran Katić / Saradnja na tekstu: Akos Keller-Alant