Uprava BH-Gasa, kompanije koja vrši transport gasa za potrebe Federacije Bosne i Hercegovine (FBiH), podnijela je krivične prijave Federalnoj upravi policije (FUP) protiv odgovornih ljudi u kompaniji Energoinvest koja je ovlašteni dobavljač gasa u FBiH.
Krivična prijava je podnesena zbog “samoinicijativne odluke Energoinvesta” o promjeni transportnog puta gasa putem “Turskog toka” i “nasilnog onemogućavanja BH-Gasa u izvršavanju radnih zadataka”, navodi se u saopštenju za javnost BH Gasa
Kompanija Energoinvest, ovlašteni dobavljač gasa za Federaciju BiH, sklopila je sa ruskom državnom kompanijom Gasprom Eksport od koje se dobija sav gas u BiH, aneks ranijeg ugovora potpisanog 1997. godine, kojim se od 1. aprila ove godine isporuka gasa odvija novim gasovodom “Turski tok”.
Ruski gas je BiH do sada dobijala gasovodom koji je išao preko Ukrajine i Mađarske, odakle se dalje transportovao u Srbiju, a u BiH je ulazio na jedinom ulaznom gasnom terminalu za BiH u mjestu Šepak kod Zvornika, na istočnoj granici između BiH i Srbije.
Iz BH gasa ističu da je Energoinvest jednostrano raskinuo važeći ugovor o transportu gasa sa mađarskim dobavljačem kompanijom FGSZ, koji je na snazi do 2023. godine, zbog čega će na ime ugovorne klauzule morati da se isplati odšteta od 23 miliona dolara mađarskom partneru.
Rusko ‘uzmi ili ostavi’
Direktorica Energoinvesta Bisere Hadžialjević u izjavi za RSE istakla je kako su pristali na novi zahtjev ruskog isporučitelja, jer je Gasprom obustavio isporuku gasa za BiH putem Ukrajinsko-mađarskog gasovoda i transport prebacio na Turski tok. Ona je istakla kako je razlog aneksa ugovora o isporuci gasa sa Gaspromom i raskidanja ugovora o transportu gasa sa mađarskim partnerom viša sila, jer nisu mogli uticati na odluku Gasproma.
“Prvo je bilo uslovljeno od strane ruskog ponuđača da će samo tim tokom dolaziti gas za Bosnu i Hercegovinu. Drugim tokom nema gasa za BiH. Tako da je to to zahtjev koji se mogao prihvatiti ili raskinuti. Ali, s obzirom da nama gas treba i s obzirom da smo dobili poređenja i ekonomsku računicu i jednog i drugog toka, ovaj (Turski tok) je čak i povoljniji. Tako da nije bilo dileme da li ga treba prihvatiti ili ne”, objasnila je Hadžaljević za RSE.
Iz BH-Gasa su naveli da je Federalnoj upravi policije dokumentovano da niti FGSZ, niti Transportgas Srbija (koji vrši transport gasa iz mađarske ka BiH, op.a) nisu prihvatili argument Energoinvesta da se ugovori na “starom” transportnom putu raskinu iz razloga više sile.
“Znači, ugovori su važeći sa ino transporterima i izvršeni su zakupi na tim sistemima, ali je Energoinvest i pored te činjenice promijenio transportni put. Pored ovako iznesenih činjenica opisane su i sve radnje koje su dovele do ovakvih djelovanja, a posebno dešavanja prije potpisa Aneksa ugovora sa Gazprom Exportom, jer Gazprom nije tražio prelazak na Turski tok zbog ekonomskih razloga već zbog političkog razloga i to je jasno rečeno na online sastanku prije samog potpisa Aneksa’’ navode iz BH-Gasa.
U Saopštenju se dodaje i da su tada tražili da se obavijesti Vlada FBiH o ovome, ali da Energoinvest to nije učinio i bez supotpisa BH-Gasa potpisao Aneks ugovora sa Gasprom Eksportom.
Iz BH-Gasa ocjenjuju da su ovi postupci doveli do ugrožavanja sigurnosti snabdijevanja, jer je Energoinvest izbacio BH-Gas iz poslova nominacije i narudžbi gasa, tako da je došlo do pada pritiska u transportnom sistemu BH-Gasa.
‘’Svim ovim dešavanjima narušen je suverenitet BiH i Energoinvest je stavio gasni sistem u ruke druge zemlje i njenog dispečerskog centra. BH-Gas je kompletan transportni sistem u Federaciji BiH sa automatskog vođenja prebacio na ručno čime je omogućeno da potrošači duži vremenski period imaju prirodni gas”, dodali su.
U Republiku Srpsku gas Turskim tokom stiže od 1. januara
U drugom BH entitetu, Republici Srpskoj (RS) isporuka gasa putem Turskog toka počela je 1. januara 2021. godine.
Ljubo Glamočić direktor kompanije Gas Res koja je ovlašteni distributer gasa za Republiku Srpsku, u izjavi za RSE rekao je da ova kompanija ima direktan ugovor sa ruskim Gaspromom koji su potpisali krajem prošle godine, i na osnovu kojeg od 1. januara dobijaju gas putem Turskog toka.
“Zašto se prešlo na ovaj gasovod, vjerovatno o tom odlučuje naš isporučilac gasa i koristi sve kapacitete. Mi oko toga nismo ulazili u dublju analizu”, rekao je za RSE.
Direktor Gas Resa ističe kako ih je Gasprom ‘blagovremeno’ obavijestio kako mijenja dobavni pravac te da će to biti ‘Turski tok’.
“To smo prihvatili kao činjenicu i apsolutno se saglasili s tim”, objasnio je.
Glamočić nastavlja kako su ‘cijene za krajnjeg potrošača u prvom kvartalu morale ući u način određivanja cijena na bazi ugovora’, tako da su ‘cijene u prvom kvartalu bile najniže u odnosu na zemlje u okruženju i u odnosu na Federaciju BiH.
Milomir Draganić direktor Gas Prometa, firme koja se bavi transportom prirodnog gasa sa sjedištem na Palama, udaljenom od Sarajeva sedamnaest kilometar, za RSE je pojasnio kako je njihova uloga da prevezu gas od granice Srbije i BiH do Zvornika, na istoku BiH. On napominje da „odakle stiže gas ne zna i ne interesuje ga“, te pojašnjava da se ta firma ne bavi trgovinom već samo transportom gasa do bh. distributera.
“ Mi imamo veze samo sa Transgasom Srbija, to je operater koji nama na granici predaje određenu količinu gasa za trgovce i druge transportere gasa u BiH. Trgovac gasa za Republiku Srpsku je Gas-Res iz Banjaluke, kojima predajemo ugovorene količine gasa. Takođe, do sada smo predavali gas i za BH Gas koji je transporter i Energoinvest koji je trgovac za Federaciju BiH. Trgovac ima pravo da kupuje gas od koga hoće, ko mu je jeftiniji, povoljniji i da transportuje najjeftinijom turom ”, objasnio je direktor Gas prometa za RSE.
Balkanski tok i gasni projekti u BiH
Balkanski tok je jedan krak gasovoda ‘Turski tok’, koji u Srbiju dolazi iz Bugarske, a iz Srbije u BiH. O toj novoj ruti javnost je obavijestio predsjednik Srbije Aleksandar Vučić 1. januara 2021. godine.
U Republici Srpskoj 16. marta potpisan je i ugovor o gasifikaciji ovog entiteta “Nova istočna interkonekcija Republike Srpske/BiH i Republike Srbije” koji su potpisali predstavnici Srbijagasa i javnog preduzeća Gas-Res iz Republike Srpske.
Budući gasovod, kako je definisano ovim Sporazumom, gradiće se od istočne granice BiH i Srbije u pravcu grada Bijeljine ka zapadu prema Banjaluci, Prijedoru i Novom Gradu. Kako je tada saopšteno, ˝osnovni cilj Sporazuma jeste priključenje Republike Srpske i BiH na gasovodni transportni sistem u Republici Srbiji, kao i na projekat „Balkanski tok“.
Ovaj projekt za sada nema odobrenja vlasti BiH.
U tom bh. entitetu, istovremeno, u toku je realizacija projekta ruskog Gasproma i preduzeće Gas Res, koji su u decembru 2017. godine potpisali Sporazum za izgradnju novog gasnog postrojenja u Zvorniku u istočnom dijelu BiH, u kojem bi se vršilo utečnjavanje komprimovanog gasa.
Sa druge strane, u bh entitetu Federaciji BiH radi se na projektu „Južna interkonekcija“ u saradnji USAID-ovog projekta Asistencije energetskom sektoru u Bosni i Hercegovini i kompanije BH-Gas.
Ukupna vrijednost projekta je 196 miliona KM (oko 100 miliona eura). Projekt predviđa izgradnju gasovoda u dužini od 180 kilometara, od čega 160 kilometara prolazi kroz BiH. Projekat bi trebao povezati trenutni transportni gasovod BiH sa hrvatskim sistemom gasovoda na potezu Zagvozd–Imotski-Posušje–Novi Travnik, sa odvojkom za Mostar.
Domazet: Politička blokada Republike Srpske za plinsku vezu BiH preko Hrvatske
Na ovaj projekt podsjetila i Ambasada SAD u BiH u odgovoru na upit RSE-a o tome kako komentarišu početak snabdijevanja Federacije BiH gasom putem Turskog toka, uz opasku da zemlje koje teže članstvu u Evropskoj uniji (EU) poput BiH moraju ‘da usklade svoje energetske politike sa politikama EU’.
“Pozdravljamo napore Evropske unije i Energetske zajednice na identificiranju ključnih regionalnih energetskih infrastrukturnih projekata i apelujemo da se nastavi suradnja na realizaciji tih projekata, posebno cjevovoda prirodnog plina “Južna interkonekcija” koji bi povezao BiH sa plinskom mrežom kroz Hrvatsku”, navedno je za (RSE).
SAD, kako je naglašeno “nastavlja podsticati druge države da diverzificiraju opskrbu energijom kao dio jačanja strategije energetske sigurnosti koja također uključuje i integraciju obnovljivih izvora energije, očuvanje energije i reformu energetske politike”.
“Puno poštivanje Ugovora o Energetskoj zajednici, uključujući i usvajanje državnog zakona o električnoj energiji i prirodnom plinu, bilo bi od velike koristi za BiH kroz regulaciju sektora prirodnog plina, transparentnost cijena za potrošače, i pružilo bi podršku prijeko potrebnim investicijama u energetskom sektoru”, navedeno je u odgovoru iz Ureda za odnose s javnošću Ambasade SAD-e u BiH.
BiH bez državnog Zakona o gasu
BiH nema zakon o gasu i električnoj energiji na državnom nivou kojim bi se ova oblast uredila. Donošenje zakona ne dozvoljava Republika Srpska, ocjenjujući kako se njime nadležnosti entiteta prenose na državu.
Na ovo su upozorili i iz Energetske zajednice koja je 17. januara uvela sankcije BiH zbog nepoštovanja Drugog energetskog paketa u sektoru gasa, Direktive o sumporu i gorivima, kao i Trećeg energetskog paketa za električnu energiju i gas.
Zakon o gasu entitet RS je usvojio 2018. godine, a 10. februara ove godine usvojene su i izmjene Zakona, kojima se omogućava distributerima prirodnog gasa da godinu dana rade bez dozvole i da pet godina mogu vršiti distribuciju gasa u ovom bosanskohercegovačkom entitetu.
U Federaciji BiH ne postoji zakon o gasu, već se ovo pitanje reguliše uredbom Federalne Vlade.
Šta je ‘Turski tok’
Gasovod “Turski tok” dio je dugoročne ambicije Rusije da na minimum svede transport gasa kroz Ukrajinu izgradnjom alternativnih pravaca kao što su, pored Turskog toka i Sjeverni tok 1 i 2.
Rusija je do sada gasom snabdijevala evropske države i Tursku putem gasovodne mreže koja ide preko Ukrajine, Mađarske, Moldavije i Rumunije. Tom rutom 2019. godine izvezla je gotovo 200 milijardi kubnih metara gasa.
Izgradnjom Turskog toka transport ruskog gasa neće više zavisiti isključivo od ovih država već će biti preusmjeravan novim, 930 kilometara dugim gasovodom, koji iz Rusije u Tursku stiže gasovodom ispod Crnog mora.
Ujedno, Rusija će na taj način “zaobići” Ukrajinu, sa kojom ima višegodišnje sporenje oko ukrajinskih teritorija. Rusija je i ranije koristila gas kao mehanizam u odnosima sa Ukrajinom, pa je tako Moskva u nekoliko navrata smanjivala isporuku gasa prema Kijevu.
Ruski projekat – gasovod “Turski tok” godišnje bi trebalo da transportuje 31,5 milijardi kubnih metara gasa iz Rusije koji proizvodi ruski energetski gigant Gasprom. Polovina od toga, 15,75 milijardi, rezervisana je za potrebe Turske, dok će druga polovina ići dalje ka južnoj i centralnoj Evropi, između ostalog kroz Bugarsku, Srbiju i Mađarsku.
Turski tok je u Srbiji alternativa za Južni tok, od čije izgradnje je Rusija odustala krajem 2014. zbog toga što nije bila u mogućnosti da ispuni uslove Evropske unije (EU) koja između ostalog propisuje da jedna kompanija, u tom slučaju ruski “Gasprom” ne može biti vlasnik i gasa i gasovoda.
Srbija je 2008. sa Rusijom potpisala ugovor o Južnom toku, ali je pokušaj njegove izgradnje propao jer ga EU nije podržala zbog neusklađenosti sa evropskim zakonima.
Ni novi gasovod kroz Srbiju nije u skladu sa regulativom Evropske unije, na šta je u više navrata upozoravala Energetska zajednica, regulatorno tijelo EU u oblasti energetike.
Jedna od ključnih zamjerki odnosila se i na to da na novom gasovodu neće biti omogućena konkurencija, odnosno da gasovodom poteče i neki drugi gas, a ne isključivo ruski, od čega bi direktnu korist imali potrošači u Srbiji, jer bi konkurencija dovela do niže cijene tog energenta.
Gojko VEselinović, RFE